Het is Internationale Dag van de Slaap, waarbij het belang van een gezonde nachtrust de aandacht krijgt. Dit is hard nodig, zo stelt neuroloog en slaapspecialist Hans Hamburger, want steeds meer kinderen en jongeren kampen met chronisch slaaptekort. “Ik vraag wel eens: ‘wat gebeurt er als je een keer niet reageert op een berichtje vlak voordat je wilt gaan slapen? Het antwoord wat ik dan krijg is: ‘dan hoor je er niet meer bij en lig je uit de groep’. Veel jongeren zijn bang dat ze iets missen, en dat klopt: ze missen voldoende slaap!”
Hamburger ziet elke dag mensen met verschillende soorten slaapproblemen. “Bij veel kinderen en jongeren is het slaapritme uit balans, ook wel circadiane ritmestoornis genoemd. Dat is een verstoring van de biologische klok, met verschuiving van het moment dat er in slaap kan worden gevallen naar een later tijdstip. Dit heet ook wel ‘social jetlag’. Jongeren die daar last van hebben, krijgen dat omdat tussen de 14 en 25 jaar de biologische klok opschuift naar een later tijdstip. Als je dan ook nog een avondmens bent, kan je helemaal niet meer vroeg slapen. Ze liggen dan wakker in bed en gaan op hun telefoon kijken. Door al dat kunstlicht en te actieve hersenen ontspoort de slaap nog verder. Ze gaan hierdoor veel te laat slapen en kunnen dan ‘s morgens niet opstaan en in veel gevallen zelfs de eerste uren niet naar school.”
Volgens Hamburger wordt slaap vaak niet belangrijk gevonden en nemen we te weinig tijd om te slapen. “Door onze huidige 24/7 maatschappij met prestatiedrang, moeten jonge kinderen in hun vrije tijd veel dingen doen, zoals naar muziek-, dans- en zwemles en sporten. Hun dagbesteding is niet meer alleen school, huiswerk en daarna buiten spelen, zoals vroeger. Sommige kinderen moeten drie of vier keer in de week ‘s avonds trainen voor voetbal of andere sporten en in het weekend wedstrijden spelen. Daardoor wordt de slaap uitgesteld, want het lichaam heeft een aantal uur nodig om af te koelen, voordat het kan slapen. Tussen acht en twaalf jaar is circa tien tot twaalf uur slaap nodig, tussen dertien en achttien jaar is dat tussen de negen en tien uur. Dat lukt dus tegenwoordig maar zelden.”
“Je kan beter een boek onder je kussen leggen dan een smartphone”
Slaaptekort heeft meerdere gevolgen, zeker voor jongeren. Zij hebben meer slaap nodig dan volwassenen. “Als je te weinig slaapt, heb je meer trek in vettig eten en meer tijd om te eten. Daardoor kan makkelijk overgewicht en obesitas ontstaan. Dat zie je nu ook: obesitas neemt toe onder jongeren. Verder veroorzaakt een tekort aan slaap dat kinderen niet kunnen opletten en ook ontstaat druk gedrag, een soort pseudo ADHD. Daarvoor worden ze dan onterecht behandeld met medicijnen die ervoor zorgen dat je wakker blijft. Hierdoor kunnen ze ‘s avonds ook weer niet op tijd slapen. Als middelbare scholieren pas om een of twee uur gaan slapen, missen ze de eerste uren van school, omdat ze niet om half acht wakker kunnen worden. Als dat vaak gebeurt, worden ze teruggezet naar een lager niveau, ondanks dat ze slim genoeg zijn. Daarmee gaat een belangrijk deel van hun opleiding verloren. Door wat meer kennis over de werking van de biologische klok kan een hoop leed worden bespaard.”
Welk advies heeft Hamburger voor ouders en scholen? “Zorg ervoor dat beeldschermen op tijd uit gaan, in ieder geval twee uur voor het naar bed gaan. Je lichaam heeft tijd nodig om zich klaar te maken voor de nacht. Zorg dat het donker genoeg is in de slaapkamer en dat er voldoende licht is bij het opstaan. Daarbij is het beter om in de ochtend te sporten dan in de avond. Hard fietsen naar school is daarvoor prima. Verder is een regelmatig ritme belangrijk, dus vaste tijden inplannen voor maaltijden en elke avond op dezelfde tijd naar bed. Uitslapen heeft geen zin, want je diepe slaap zit aan het begin van je slaap. Dat is ook het moment dat je leert en dat kennis van die dag wordt opgenomen. Verder kan je beter een boek onder je kussen leggen dan een smartphone. Als de school iets later zou beginnen, is dat ook veel beter en tentamens vroeg in de ochtend zijn niet aan te bevelen. Op scholen wordt veel aandacht besteed aan minder suiker en meer sporten. Ik voeg hier graag meer slapen aan toe. Ter preventie zou het goed zijn om kinderen al vanaf groep vier of vijf les te geven over het belang van slaap en hoe het bioritme werkt. Je moet hier vroeg mee beginnen, want op latere leeftijd werkt dat niet meer. Daarbij weten veel mensen vaak niet waar ze hulp kunnen vinden, ook omdat veel huisartsen deze stoornis nog niet herkennen. Wat dat betreft leven we in een vreemde maatschappij: we doen wel aan symptoombestrijding, maar er is nog weinig preventie om latere problemen, zoals obesitas en schooluitval, te voorkomen. Begin vroeg met slaapvoorlichting, waardoor we straks mensen afleveren die weten waar het over gaat en dat slaap niet het sluitstuk op de begroting van de dag is.”