Je ziet het overal, als je het door hebt, aldus Anke Siegers. Mensen voelen zich niet langer vertegenwoordigd en gehoord, en willen zelf beslissen, zowel binnen het sociale domein als maatschappij breed. Ze schreef het boek De nieuwe route, over een kanteling in denken, organiseren en doen die leidt tot een gelijkwaardige samenwerking tussen cliënt en organisatie, inwoners en overheid, leefwereld en systeemwereld. “Hoe richten we weer een democratisch systeem in, waarbinnen mensen eigenaarschap ervaren?”
Neem alle zwevende kiezers, vertelt Anke, waarvan we er steeds meer hebben. “Mensen voelen zich niet vertegenwoordigd. Ze geven steeds meer aan dat ze zich niet gehoord voelen. Neem de boeren en andere (beroeps)groepen die op het Malieveld stonden voordat corona uitbrak. Dat is hetzelfde signaal. Het gaat over verschillende thema’s, maar het gaat altijd over niet gehoord worden. Ik vind dat een belangrijk thema, want het gaat niet alleen om grote vraagstukken, maar ook over wie beslist op het moment dat je hulp nodig hebt, even niet weet waar je aan toe bent in je leven of als het niet zo goed met je gaat.”
“Je leert dat je beter je mond kan houden”
Het sociale domein is alles waar de gemeente bij betrokken is met betrekking tot zorg, werk, ondersteuning en participatie. Het is ook een plek waar veel mensen zich niet gehoord voelen. Voelde Anke zich als kind gehoord? “Nee, en niemand is daar schuldig aan. Ik heb me weinig gehoord gevoeld, doordat ik een kind was dat zich niet kon profileren binnen het schoolsysteem. Ik was dyslectisch en dat werd in die tijd niet gezien. Hierdoor liep ik met alles achter. Je leert dat je beter je mond kan houden want je kan toch niet meekomen. Dit is geen verdrietig verhaal, maar het verklaart wel waarom ik wil opkomen voor mensen die niet gehoord worden.”
Het begon allemaal toen ze met haar eigen bedrijf Dat is helder als organisatiepsycholoog bij organisaties over de vloer kwam en het haar opviel dat medewerkers niet gehoord werden. “Als er iets speelt op de werkvloer wordt er een extern bureau ingehuurd. Die onderzoek wat er gebeurt en komt met oplossingen. De mensen waar het over gaat, hebben hierdoor geen eigenaarschap over hun eigen kwestie. Wat zou er gebeuren als je met elkaar erachter komt wat er werkelijk speelt en als er samen een oplossing wordt bedacht?”
“Hoe besluiten wij rondom grotere kwesties?”
Anke kwam in contact met Stichting Eigen Kracht Centrale, een organisatie die Eigen kracht conferenties organiseert in Nederland. “Ze vonden het interessant waar ik mee bezig was. Zij werken met mensen die met Jeugdzorg in aanmerking komen. Zij vinden het belangrijk dat familie en vrienden mogen besluiten wat er gebeurt met een kind. Alle mensen die horen bij een kind besluiten samen met een professional wat er nodig is. Het gaat over hoe we als samenleving besluiten nemen.” Ze werkte een tijdje als regiomanager Overijssel voor De Eigen Kracht Centrale, maar kwam erachter dat het over iets veel groters gaat. “Hoe besluiten wij samen rondom grotere kwesties? Neem bijvoorbeeld het faillissement van het ziekenhuis in Dokkum. Samen met de hele regio werd er in haar proces besloten over: Wat is er nodig aan gezondheidszorg binnen deze regio?”
Ze vervolgde weer haar eigen pad en zag steeds meer stromingen die zich bezighielden met het opnemen van een minderheidsstem. “Ik kwam tot de ontdekking dat we steeds weer dezelfde oude route met elkaar bewandelen, niet alleen binnen het sociale domein, maar overal waar besluiten worden genomen. We vinden het belangrijk dat mensen meedenken, maar vervolgens wordt er wel voor ze besloten. Neem een Gemeenteraad of een bestuur; die doen alsof mensen waar het over gaat mee mogen denken, maar deze mensen mogen niet mee besluiten en zijn geen eigenaar van de oplossing. Hierdoor hebben ze geen regie en verantwoordelijkheid. Iemand ervaart de effecten van de beslissingen die door iemand anders zijn genomen. Soms is er wel sprake van verantwoordelijkheid, maar iemand anders beslist hoe je je werk moet uitvoeren. Dit leidt bijna altijd tot burn-out. Dat zie je ook in de samenleving, waar partijen beslissen en anderen moeten leven met die beslissing, zoals in Oost-Groningen. Dat is ongezond. Mensen trekken zich vervolgens terug, gaan vechten of achteroverleunen. Ze hebben het gevoel dat ze niets te zeggen hebben. In het geval van Groningen gaan mensen verhuizen en in het geval van een leidinggevende gaan mensen op zoek naar ander werk als ze het niet meer trekken.”
Regie en verantwoordelijkheid
Een gezonde situatie volgens Anke is als de regie en verantwoordelijkheid ook ligt bij de mensen waar het over gaat en die met een bepaalde situatie moeten leven of werken. “Als mensen mogen beslissen over wat voor hen belangrijk is, dan zie je dat ze ook bereid zijn om actie te ondernemen. Het zorgt voor participatie. Neem het voorbeeld van een gemeente die beslist dat er ergens een strook met rozenstruiken komt. Er wordt vervolgens beslist dat de bewoners ze mogen onderhouden. Als je dat niet samen beslist, gaan ze dat niet doen. Misschien willen de bewoners wel meer parkeerplaatsen op die plek. Mensen zijn niet echt bereid iets uit te voeren wat door iemand anders is bedacht.”
We leven een systeem dat werkt op basis van vertegenwoordiging. Het probleem volgens Anke is dat we ons niet vertegenwoordigd voelen. We hebben te maken met een kloof tussen het systeem en hoe het leven, werk of een specifieke situatie in het echt ervaren wordt. “We mogen werkelijk gaan kijken naar ons democratische systeem en hoe we met elkaar beslissen.” Hebben we wel een democratie? “Deels, maar ik denk dat we met elkaar mogen gaan zoeken naar een vorm waarin mensen meer eigenaarschap ervaren. Als we vasthouden aan de huidige vorm, gaan we stuklopen. Er zijn steeds meer dictatoriale bewegingen waardoor je uiteindelijk je democratie kwijtraakt. De huidige politiek past niet meer bij de idealen van een echte democratie. Als er een crisis is, en er gevraag dreigt, dan is het logisch dat er een kortdurende top down beweging plaatsvindt en er kort en krachtig een beslissing genomen moet worden. Besluitvorming in een dictatuur is veel sneller dan een democratie. Het laatste is duurzamer en richt zich op de lange termijn. Binnen organisaties en ook in de Jeugdzorg blijven we van die korte en krachtige top down bewegingen maken.”
Besluitvorming over grotere vraagstukken
Nu het gevaar rondom corona allang niet meer op z’n heetst is, is het tijd om weer samen beslissingen te maken, aldus Anke. “Als je dan door blijft gaan en blijft interveniëren in het leven van mensen, gaan ze zich verzetten. Dit gebeurt overal, ook binnen gezinnen. Je krijgt dan kinderen die zich gaan verzetten. We noemen dat de puberteit, maar je kan ook als ouders steeds minder beslissingen nemen en meer samen de verantwoordelijkheid gaan dragen.” Ze houdt zich liever minder bezig met wat er politiek gaande is, omdat ze heel druk is met gemeentes en beslissingen die genomen worden binnen het sociale domein en daarbuiten. “Ik geef veel lezingen en trainingen over hoe je dat doet in de praktijk. Het gaat allemaal over besluitvorming over grotere vraagstukken, zoals de energietransitie, en hoe we die volgens de nieuwe route kunnen doen. Veel wordt top down bedacht. Inwoners worden betrokken, er worden informatieavonden georganiseerd, mensen denken mee, maar de gemeente beslist. Hierdoor ontstaat verzet.”
Haar boek De nieuwe route gaat over het sociale domein, haar volgende boek gaat over de samenleving breed. “Het gaat erom dat er bij de kwestie die speelt kaders worden gesteld door bijvoorbeeld de gemeente, zowel op financieel en wettelijk gebied. Deze kaders laten de afspraken zien waar iedereen zich aan moet houden. Vervolgens mag iedereen meebeslissen over wat er nodig is, mits het binnen de kaders valt. Het enige wat een Gemeenteraad dan doet, is het bewaken van die kaders en het controleren of het proces eerlijk verlopen is. Er zijn altijd kwesties geweest, maar wat me opvalt is dat de bereidheid om te participeren afneemt. Daarom is het belangrijk dat we kwesties in de samenleving op een andere manier gaan behandelen.”
Chaos periode
We hebben volgens Astrid momenteel met grote uitdagende vraagstukken te maken rondom milieu, woningnood, polarisatie tussen arm en rijk. “Steeds meer mensen voelen zich niet betrokken, waardoor je een situatie krijgt van het volk tegenover de besluitvormende elite. We zitten midden in een periode waarin we niet kunnen blijven doen wat we deden, maar ook nog niet weten wat eraan komt. Dat wordt ook wel de chaos periode genoemd. De laatste keer dat we zo’n periode hadden was tijdens de industriële revolutie waarin de basis van ons hele systeem veranderde. We zitten nu weer in een interessante overgang, die nog wel even gaat duren. Dit is ook spannend. Een gemeenteraad heeft het gevoel grip te houden als zij bepalen, maar heeft ze werkelijk grip of is het schijnveiligheid? Als je merkt dat projecten niet werken en mensen zich gaan verzetten, is er iets anders nodig. Momenteel is het vertrouwen weg. Mensen mogen weer gaan ervaren dat het ook anders kan en dat hun stem ertoe doet. Uiteindelijk gaat het erom dat partijen samen tot een betere oplossing komen dan dat ze in hun eentje hadden bedacht.”