Vanaf 1 oktober is het niet meer toegestaan sigaretten in mooie, strak vormgegeven pakjes te verkopen. Alle sigaretten moeten dan gepresenteerd worden in dezelfde uniforme en neutrale, donkergroen-bruine verpakking. De maatregel komt, samen met een flink aantal andere maatregelen, voort uit het Nationaal Preventieakkoord. De bedoeling van dit akkoord is het roken, overmatig drinken en overgewicht van Nederlanders tegen te gaan. Werkt een dergelijke aanpak?
De cijfers
In het Nationaal Preventieakkoord, dat eind 2018 tot stand is gekomen, is de ambitieuze wens geformuleerd dat in 2040 nog maar 5 procent van de Nederlanders – 1 op de 20 dus – rookt. Tussen 2014 en 2018, voordat het akkoord er was, daalde het aantal volwassen rokers al met 3,3 procent naar 22,4 procent, volgens cijfers van het CBS. In 2019 daalde dit verder naar 21,7 procent, aldus de Leefstijlmonitor van het Trimbos Instituut en het RIVM.
Stoppen met de e-sigaret
De vraag is natuurlijk of de daling in 2019 veroorzaakt is door de vergaande maatregelen uit het akkoord. Misschien had de trend om minder te roken ook doorgezet als er nog wel gerookt mocht worden op schoolpleinen en stations. Dat is dan ook meteen het grote pijnpunt van dit akkoord: zijn de maatregelen wel effectief? Zo worden er bijvoorbeeld veel kritische vragen gesteld over het ontmoedigen van de e-sigaret. Volgens sommigen zou deze elektrische vervanger van de sigaret rokers juist van het roken afhelpen.
De kracht van marketing
Tegenstanders van de e-sigaret denken echter dat het jongeren aanzet om te gaan roken. Voorstanders van het beleid vinden sowieso dat de overheid meer moet doen om ongezonde keuzes onaantrekkelijk te maken. Stoere cowboys op een pakje overtuigen ons er onbewust van dat roken lekker is, en als chips goedkoper zijn dan groenten, kiezen we voor chips. In het geval van roken is die eenmalige, impulsieve keuze ook nog eens een keuze waar we daarna moeilijk op terugkomen, gezien de verslavende werking.
Vrijheid versus gezondheid
De enige manier om ons daartegen te beschermen is een sterk regulerende overheid, maar critici van het beleid vinden dat juist een probleem: het bevorderen van de gezondheid hoort volgens hen geen taak van de overheid te zijn. Als je liever wat minder lang meegaat en teveel wil roken, drinken en/of eten is dat een persoonlijke keuze, vinden zij. In een land als Nederland moet je vrij zijn die keuze te maken, zonder dat het je meteen een rib uit het lijf kost.
Een dure hobby
Dat het je een rib uit je lijf kost, is in ieder geval duidelijk. De accijns op tabak zijn nog nooit zo sterk gestegen. In april kwam er een euro bij voor een pakje met 20 sigaretten erin, en daarmee zijn de prijzen voor tabak in juli 2020 bijna 19 procent hoger dan een jaar eerder. Hoge prijzen zorgen ervoor dat meer mensen stoppen, is het idee achter die accijnsverhogingen. Het plan is dan ook ervoor te zorgen dat hetzelfde pakje de roker 10 euro kost in 2023.
Follow the money
Dat roept de vraag op of er niet ook andere belangen meespelen. In 2000 haalde de overheid nog 1,59 miljard euro binnen dankzij de accijns op tabak, in 2019 was dit gestegen naar bijna 2,55 miljard euro. De tabakslobby mocht officieel niet aanschuiven tijdens de onderhandelingen over het Preventieakkoord, maar zou via een omweg toch invloed uitgeoefend hebben en heeft de maatregelen verzwakt en vertraagd, volgens The Investigative Desk, een onafhankelijk onderzoekscollectief. Voor sommigen reden om te denken dat het niet de volksgezondheid is die bij deze maatregelen voorop staat.
Wat de intenties achter het akkoord ook mogen zijn: een echt antwoord op de vraag of de maatregelen effectief zijn, laat nog even op zich wachten. Pas over een aantal jaar hebben we cijfers waar echt iets aan te zien is. Maar theorieën over de werking zijn er in ieder geval meer dan voldoende. En of je het nou eens bent met die theorieën of niet: de kosten van die ongezonde roker lijken dankzij dit beleid in ieder geval gedekt.