Een grote fascinatie voor de dood heeft Susanne Duijvestein sinds kinds af aan al. Met name de antropologische kant boeit haar: hoe gaan we met de dood om en welke plek heeft de dood in onze maatschappij. Door de uitvaarten die ze in haar leven meemaakte, vroeg ze zich af hoe het komt dat deze vaak zo inwisselbaar zijn en waarom mensen zich vaak zo ongemakkelijk voelen. Drie jaar geleden is ze als begrafenisondernemer gestart, progressief en onafhankelijk.
“Bij toeval heb ik elf jaar bij een bank gewerkt en toen werd ik wakker. Ik moest werk gaan maken van de dood. De dood is ongezond ver weggeduwd, ze verdient een betere plek in onze samenleving. Bovendien zijn we in onze cultuur zo bezig met zelfexpressie: het werk dat we doen, hoe we er uit zien, hoe we onze vrije tijd besteden. Maar dit eindigt bij onze uitvaart. Waarom is dat zo? Zie de architectuur van crematoria. Het meest persoonlijke in zo’n aula is een projectiescherm met de naam van de overledene erop. Het is allemaal zo identiteitloos, rechttoe rechtaan. Weinig mensen voelen zich prettig in zo’n crematorium.”
24/7 oproepbaar
De industrie is heel competitief en grillig, aldus Susanne. “Ik had niet meteen veel werk. Als je een uitvaartondernemer zoekt op Google, krijg je eerst alle grote partijen te zien. Het kost veel marketinggeld om hiertussen op te vallen, dat weigerde ik. Ik besloot me alleen maar inhoudelijk bezig te houden met de duurzaamheid, ethiek en esthetiek van uitvaarten. Het groeide en na twee jaar kon ik ervan leven. Dit werk vraagt wel om een enorme overgave. Ik ben 24/7 oproepbaar en soms komt het heel belabberd uit. Ik ben een jonge moeder en regel maximaal oppas. Soms heb ik eindelijk een middag met mijn dochter en dan gaat de telefoon.”
Waar zij het anders doet als zelfstandige is dat ze een onafhankelijk verdienmodel heeft. “Het stikt van de commerciële belangen in de uitvaartwereld, ook al doen mensen zich meelevend voor. Zo is de kist de cash cow voor uitvaartbedrijven. Daar zit vaak tweehonderd procent marge op. En zo geldt dat voor veel onderdelen van de uitvaart. Ik hanteer een uurtarief en dat is het enige wat ik reken. Ik verdien niets aan hoe de uitvaart eruit ziet of wat ik verkoop: niet aan de kist, aan het plaatsen van een advertentie of aan deals met locaties. Ik vind het dus prima als een familie zelf een kist in elkaar wil timmeren, dat juich ik juist toe. Naast een eerlijke manier van werken zijn mijn grootste toegevoegde waardes de rust die ik bewaar en de coaching om families in hun kracht te zetten. Als je in staat van rouw bent, voel je je niet altijd sterk of creatief. Maar uit liefde kan ontzettend veel kracht worden geput om toch dingen zelf te gaan vormgeven: de kaart, muziek maken, een speech schrijven, een wade zelf maken. Dan is het fijn om iemand naast je te hebben die de creativiteit aanwakkert en je doet voelen: dit kan ik. Iets zelf kunnen doen, brengt een uitvaart naar een hoger niveau.”
Wat houdt je momenteel bezig?
“Ik ben een beetje in mezelf gekeerd de laatste tijd: hoe wil ik me verhouden tot de Westerse rat race, waarbinnen alles draait om succes, geld verdienen, druk zijn. Daar voel ik me al jaren niet senang bij. Daarom ben ik uit het corporate leven gestapt. Waar gaat het eigenlijk om in het leven? Wat vind ik belangrijk om bij te dragen en wat ik wil ik achterlaten? Het is lastig om uit die rat race te stappen, omdat het een deel van ons is geworden. We zijn de planeet aan het verwoesten en ik hoop dat we het tij kunnen keren. Daar ben ik al jaren mee bezig, met zonnepanelen, een groen dak, veel dingen zelf maken, geen vlees eten en niet met vakantie gaan. Het vraagt voor westerse begrippen veel offers om een duurzaam bestaan te leiden. Voor mij ligt de prioriteit bij de gezondheid van onze bodem. Daar wil ik iets mee doen. Ik ben een alternatieve vorm van begraven aan het introduceren waarbij het lichaam wordt gecomposteerd tot rijke aarde. Hiermee kunnen we bossen gaan aanplanten en de biodiversiteit helpen herstellen. Een groot contrast met de huidige praktijk van begraven, waarbij we vooral waste achterlaten. ”
Waarom sta je in de ochtend op?
“Ook als zijn wij mensen gekke parasieten op deze aarde, hoop ik toch dat we een spirituele ontwikkeling doormaken en een nieuwe balans gaan vinden in ons ecosysteem. Dat is waarvoor ik opsta elke dag. Ik voel me ook geroepen om daar mijn werk van te maken. Daarom werk ik met de dood, en daarmee het durven loslaten van bijvoorbeeld privileges en luxes die we hebben opgebouwd. Dat is de sleutel voor het voortbestaan van de mensen op deze wereld.”
Hoe zorg je goed voor jezelf als ondernemer?
“Sinds ik ondernemer ben, ben ik me veel bewuster van het belang van zelfzorg. Hiervoor was ik echt een machine en dat werd ook gewaardeerd. Ik probeer nu veel zachter voor mezelf te zijn en veel tijd te nemen om te lummelen, niks doen. Dan kom ik tot bepaalde doorbraken in mijn hoofd. Het is goed om soms niet productief te zijn. Ik heb soms hele periodes dat ik niet productief ben. Zo heb ik laatst twee maanden geen uitvaarten begeleid. Ik zeg tegen mensen dat ik niet beschikbaar ben en heb dus ook geen inkomen gehad. Wel ben ik bezig geweest met het schrijven van een boek, waarin ik alles deel over het regelen van een uitvaart en dat je waakzaam moet zijn. Het heet de Uitvaart in eigen hand en komt in april uit.”
Wat deed je als kind graag?
“In de hooiberg spelen, hutten bouwen, stallen uitmesten, dieren voeren. Ik ben opgegroeid tussen uiteenlopende culturen, maar dichtbij waren boerderijen waar ik veel speelde. Dus of ik was buiten te vinden bij vriendjes die op die boerderijen woonden of ik zat binnen bij de Marokkaanse buren muntthee te drinken en mee te snoepen van versgebakken brood .“
Wat doe je elke ochtend als vast ritueel?
“Geen speciale dingen. Wat ik het allerfijnste vind is om met mijn man en dochter (5) te ontbijten. Mijn dag begint wel altijd met een stukje Chocolatemakers chocola naast mijn kop koffie.”
Welke wijze les heb je recent geleerd?
“Dat iedereen maar wat doet, omdat we het ook allemaal niet weten. Zeker nu sinds corona.”
Wat kunnen wij van jou leren?
“Wat mensen van mij kunnen leren, is dat de dood en verlies bij het leven horen. Dat is een cliché, en misschien wel het mooiste cliché wat er bestaat. De dood is iets heel natuurlijks waar we iets heel onnatuurlijks van gemaakt hebben. Het is mijn overtuiging dat het helend is om je met de dood te verbinden. Ik doe dat zelf ook, met mijn eigen dood bezig zijn. Dat betekent voor mij: voelen waar het leven over gaat, wat de essentie is, hoe je die essentie vervolgens leeft en over keuzes durven maken.”
Wat waardeer je aan jezelf?
“Mijn creativiteit, en dat ik in bepaalde complexe situaties vindingrijk ben om daar een weg in te vinden. Ik heb het vertrouwen dat wat ik ook doe, dat ik wel weer wordt opgevangen. En als het toch een verkeerde keuze blijkt of niet het meest ideale, dat ik dan gewoon een rijke les krijg.”
Je mag een mentor uitkiezen. Wie zou dat zijn en waarom?
“Ik moet dan denken aan Vandana Shiva. Zij is een Indiase wetenschapster, en ze is een milieu activist, die zich op de bescherming van de aarde richt. Zij zet zich in voor een toekomstbestendig voedselsysteem, en hoe we ervoor kunnen zorgen dat dit een eerlijk systeem is, waarbij mensen en de planeet niet worden uitgebuit. Ik hang aan haar lippen, bij alles wat zij zegt.”
Stel, vanavond is je laatste avondmaal. Wat zou je willen eten, met wie en waar ga je het over hebben?
“Ik zou dan een vriend van me bellen die een Algerijns restaurant in Amsterdam heeft, het heet Raïnaraï, en hem vragen om de deuren te openen. Ik betaal alle boetes wel van mijn spaargeld. Ik zou hem vragen om allemaal gekruide groentegerechten klaar te maken, en zijn gebakken kikkererwten. Ik zou dan willen eten met alleen maar vrouwen, bijzondere vrouwen om mij heen die allemaal bijzondere krachten hebben. Ik zou het die avond hebben over de urgentie van het behoud van leven en van vrouwelijk leiderschap. Misschien dat Shiva dan ook wel wil komen vanuit India.”