Onlangs werd duidelijk dat slachtoffers in de toeslagenaffaire jarenlang de toegang tot rechtsbijstand is ontzegd. Daardoor hadden zij geen mogelijkheid zich te verdedigen tegen de onterechte beschuldigen. Maar wie de ontwikkelingen de afgelopen jaren heeft gevolgd, weet dat het eigenlijk geen nieuws mag heten: de toegang tot het recht in Nederland staat al langere tijd onder druk.
In de ideale wereld ga je naar een rechter als je ergens niet uitkomt met iemand. En krijg je gelijk als je gelijk hebt. In de echte wereld maakt het ook veel uit hoe je verhaal verteld wordt, en met name: door wie. De toegang tot een goede advocaat, mediator of jurist is dan ook belangrijk – of het nu om een erfenis, een (v)echtscheiding of een financieel geschil gaat.
Door de bomen de jurist niet meer zien
Zorgen dat je de juiste persoon vindt om je te verdedigen kan knap ingewikkeld zijn, zelfs als je in staat bent om de kosten zelf te dragen. Er zijn veel specialisaties, die voor een leek niet altijd even overzichtelijk zijn. Bovendien zijn er nogal wat prijs- en kwaliteitsverschillen binnen de advocatuur. Gelukkig kan je inmiddels online veel informatie vinden. Ook kan je aankloppen bij organisaties zoals Justius, die vraag en aanbod op juridisch gebied zo goed mogelijk bij elkaar proberen te brengen via hun platform.
Het financiële plaatje
Maar dan zijn er dus nog die kosten. Omdat niet iedereen die kan betalen, maar het wel belangrijk is dat iedereen zichzelf kan verdedigen – ongeacht of je veel verdient of niet – werken we in Nederland met een ‘toevoeging’. Als je echt juridische hulp nodig hebt, maar niet het geld hebt, betaalt de overheid een deel van de kosten voor je jurist, mediator of advocaat. De Raad voor Rechtsbijstand beoordeelt of je inderdaad in aanmerking komt voor deze ondersteuning.
Recht voor iedereen: ideaal versus werkelijkheid
Dat klinkt fair, want op deze manier is iedereen ervan verzekerd dat hij of zij een advocaat in de arm kan nemen als dat nodig is. Helaas pakt het in de praktijk niet altijd zo uit, zo blijkt wel uit de vele alarmbellen die juristen de afgelopen jaren lieten afgaan. De toevoeging is al tijden te laag om advocaten van een redelijk inkomen te voorzien, met als gevolg dat er te weinig advocaten zijn die met die subsidie willen werken. Daar komt bij dat de druk op rechters steeds hoger wordt om zoveel mogelijk zaken af te handelen in zo weinig mogelijk tijd, waardoor het lastiger wordt een zaak goed te beoordelen.
Alarmbellen
Eén blik op de site van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) is voldoende om te zien dat er al behoorlijk wat persberichten zijn besteed aan dit probleem. Ook het vaktijdschrift Advocatie heeft er al meermalen aandacht aan besteed. Niet heel lang geleden zochten de rechters de media nog op. En nu heeft de VSAN haar leden onlangs dus opgeroepen om het weigeren van subsidie voor rechtsbijstand te melden, zo vertelde Reinier Feiner, voorzitter van de VSAN, op 10 februari 2021 aan RTL Nieuws.
Parlementaire enquêtes
Dankzij die oproep werd al snel duidelijk dat veel slachtoffers in de toeslagenaffaire simpelweg subsidie is geweigerd toen ze om juridische hulp vroegen. Eigen geld hadden ze meestal niet, want dat was immers allemaal teruggevorderd door de belastingdienst. Ofwel: het recht op toegang tot een onderbetaalde advocaat en een overbelaste rechter bleek in de praktijk niet altijd te bestaan.
Een meerderheid van de Tweede Kamer heeft net besloten dat een tweede parlementaire enquête naar de toeslagenaffaire moet achterhalen hoe dat heeft kunnen gebeuren.