Voor de rol van rechters in de toeslagenaffaire zijn excuses op zijn plaats, vindt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. Hij zei vrijdag dat rechters zich in veel zaken lang lieten leiden door de strenge houding van de Raad van State, wat nadelig was voor gedupeerden in de affaire. “Maar als dat de consequentie had dat mensen in de kou kwamen te staan, dan is het antwoord op de vraag of excuses op zijn plaats zijn: ja.”
Naves maakte de verontschuldiging richting slachtoffers in een toelichting op een onderzoek naar de rol van rechters in de kwestie. Volgens hem hadden rechters in sommige gevallen activistischer moeten zijn en “meer uit het systeem moeten stappen”. Die “eigenwijsheid” zag je volgens hem hier en daar terug, maar te weinig.
De meeste rechters voegden zich naar de strenge interpretatie van de toeslagenregels, jarenlang bepleit door de Raad van State. Die kwam neer op een ‘alles-of-nietsuitleg’, waardoor burgers bij kleine gemaakte foutjes al gauw geconfronteerd werden met een volledige terugvordering van de toeslag. Die houding veranderde in een laat stadium van de affaire, toen er meer ruimte kwam voor maatwerk. “Maar toen was het kwaad al geschied”, aldus Naves.
De toeslagenaffaire draait erom dat een groot aantal mensen ten onrechte hun kinderopvangtoeslag verloren en daardoor duizenden euro’s misliepen of moesten terugbetalen nadat ze onterecht, onder meer op basis van discriminatie, als fraudeurs werden bestempeld.
Het onderzoek werd uitgevoerd door de rechters zelf, onder leiding van Jan van Catsburg, rechter van de rechtbank Midden-Nederland. De commissie bekeek uitspraken in zaken tussen 2010 en 2019 en sprak met bestuursrechters in alle rechtbanken van Nederland.
De zelfreflectie door de beroepsgroep volgde op een conclusie van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Die constateerde vorig jaar dat de bestuursrechtspraak “jarenlang een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan het in stand houden van de niet dwingend uit de wet volgende, spijkerharde uitvoering van de regelgeving van de kinderopvangtoeslag”.
In het rapport van Van Catsburg wordt gesteld dat in zaken waar voor burgers grote belangen op het spel staan rechters “meer gewicht moeten toekennen aan de rechtsbescherming van het individu dan aan het waarborgen van de rechtseenheid en rechtszekerheid”.