De voorgenomen blurring-maatregel ondermijnt volgens Ninette van Hasselt van het Trimbos-instituut het Nationaal Preventieakkoord Problematisch alcoholgebruik. Er mag straks wellicht alcohol bij de kapper of in de supermarkt geschonken worden, met als belangrijkste reden om de binnensteden aantrekkelijker te maken. De alcoholschade wordt momenteel geschat op 2,3 tot 4.2 miljard euro per jaar. Daarnaast wordt er steeds harder geroepen dat we aan preventie moeten werken. Hoe past blurring in deze context?
Blurring is het combineren van verschillende bedrijfsmodellen zoals horeca, detailhandel en/of slijterij. Het maakt mengformules mogelijk. De Alcoholwet scheidt die formules nu, aldus Ninette, Hoofd Expertisecentrum Alcohol bij het Trimbos. “Je mag niet zowel horeca zijn, als kapper of schoenenverkoper. Dat zijn losstaande activiteiten. Die worden uit elkaar gehaald omdat alcohol een giftige stof is en je getraind moet zijn om daar goed mee om te kunnen gaan. Een verkoper moet weten waar hij of zij het over heeft. Daarbij wil je niet dat mensen onder invloed aankopen doen en vervolgens aan het verkeer deelnemen. Daarom is de Alcoholwet er, ook om klanten te beschermen dat ze geen impulsieve aankopen doen.”
Scheidslijn winkelfuncties vervaagt
Er zijn momenteel problemen met de binnensteden en die problemen zijn de afgelopen twee jaar verergerd door de coronamaatregelen vanuit de overheid. De binnensteden moeten aantrekkelijker en sympathieker worden, waardoor er volgens Ninette steeds meer ruimte wordt gegeven aan nieuwe winkelformules die door elkaar heen lopen. “Het moet allemaal wat creatiever. De vraag is of daar ook een verruiming van de Alcoholwet voor nodig is. Het zou betekenen dat het schenken van alcohol op andere plekken geoorloofd wordt waardoor de scheidslijn tussen winkelfuncties vervaagt.”
Het voorstel voor het verruimen van de Alcoholwet ligt er al, nu is het alleen nog de vraag of daar ook voldoende draagvlak voor zal zijn. Het Trimbos-instituut heeft gekeken op basis van kennis en wetenschappelijke literatuur die ze hebben hoe ernstig het zal zijn als blurring straks wordt toegestaan. “Wij maken ons wel zorgen. Dit past niet in een gezonde omgeving die we met elkaar willen creëren. Daarnaast normaliseert blurring dat alcohol bij alle situaties hoort, terwijl je liever wilt dat het bij bijzondere gelegenheden hoort. Het vergroot ook de zichtbaarheid van alcohol, en dat is geen goed signaal richting kinderen. En mensen met een stevige verslaving vinden het al ingewikkeld genoeg om in de supermarkt niet langs al die schrappen met alcohol te lopen. Laat staan dat je een drankje krijgt aangeboden op een plek waar je niet aan gedacht had. Wij vinden het een heel slecht idee. Het ondermijnt het preventieakkoord, waarin we juist aansturen op zo’n gezonde omgeving.”
“De situatie bepaalt hoeveel en hoe vaak we drinken”
Hoe gaat het eigenlijk met het alcoholgebruik in Nederland sinds de coronacrisis? “Corona doet iets interessants. De afgelopen twee jaar hebben laten zien hoe belangrijk de beschikbaarheid van alcohol is. Mensen zijn minder gaan drinken omdat er minder feesten en evenementen waren en de horeca grotendeels dicht was. De situatie bepaalt hoeveel en hoe vaak we drinken. Een kleine groep is meer gaan drinken. We weten nog niet veel over deze groep. Het kan zijn dat het mensen zijn die al gewend waren om thuis te drinken en dit vanuit hulpeloosheid meer zijn gaan doen. Maar dat weten we nog niet precies.”
Zes van de tien Nederlanders drinken nog steeds evenveel, drie op de tien drinken minder en één op de tien drinkt meer sinds corona is losgebarsten. Dit zijn cijfers over het eerste coronajaar. “De context creëert gedrag, dat maakt corona heel duidelijk. Mensen denken vaak dat een keuze om alcohol te drinken heel individueel is. Ze zijn zich echter niet bewust van hoe ze worden beïnvloed door die context. Als je een drankje aangeboden krijgt bij de kapper, de schoenenzaak en de supermarkt is de kans groter dat je drinkt, ook op momenten dat je dit niet zou doen. Daarbij komt kijken dat blurring extra inzet vraagt van gemeenten voor handhaving. Het handhaven door de BOA’s is nu al lastig en dan moeten ze straks op nog meer plekken gaan kijken. Er zullen allemaal regels komen, maar het is een illusie dat je zoiets goed kan regelen. Daarom hebben BOA’s die de Alcoholwet moeten handhaven veel weerstand tegen blurring.”
Economisch beleid versus gezondheidsbeleid
We willen de binnensteden aantrekkelijker maken en vervolgens linken we dit aan alcohol. Waarom is dat? “Ja, dat is heel interessant. Het gaat erom dat er strategisch wordt nagedacht over de leegstand in de binnenstad. Dat beleid niet los van elkaar staat. Nu lijkt dat wel zo: je geeft met blurring mogelijk een economische impuls aan binnensteden, maar brengt schade voor de volksgezondheid teweeg: economisch beleid versus gezondheidsbeleid. Dat is geen duurzame oplossing. Hoe richt je de stad van de toekomst in en hoe zorg je bijvoorbeeld dat mensen elkaar daar kunnen ontmoeten? Daar heb je een samenhangende visie voor nodig en die lijkt te ontbreken.”
De afgelopen twee jaar hebben duidelijk gemaakt hoe belangrijk preventie is, en een gezonde levensstijl. Daar past volgens Ninette blurring niet bij. “Het is heel raar. Er zijn doelen gesteld in het preventieakkoord in 2018. We weten nu al dat we met de huidige maatregelen daar niet gaan komen. En vervolgens zet je aan de andere kant de tap open. Dat heeft zoiets ondermijnends. Hoe leg je dat uit aan een sportkantine die je vraagt niet meer te schenken als er jeugd is, terwijl dat wel mag in winkels? Als we willen dat de kosten van de alcoholschade afnemen en er minder wordt gedronken, vraagt dat consistent beleid.”
“Er zijn genoeg redenen om te investeren in alcoholpreventie”
Alcohol is één van de vier oorzaken van chronische ziektes waardoor de kosten van onze gezondheidszorg gigantisch toenemen. “Alcohol is één van de belangrijkste doodsoorzaken onder jongeren in het verkeer. Het zorgt voor veel uitval op werk en voor algehele schade in de maatschappij. De relatie tussen alcohol en kanker weten we al langer, gemiddeld één glas alcohol per dag verhoogt al het risico op borstkanker. De relatie tussen alcoholgebruik en dementie wordt steeds duidelijker. Er zijn genoeg redenen om te investeren in alcoholpreventie.” In welke mate spelen economische belangen een rol? “Je hebt zeker met lobby en belangen te maken. De vraag is dan: wat is het economische rekenmodel? De kosten van alcohol zijn ook heel substantieel, die zijn groter dan de baten.”
Er is volgens Ninette wel een beweging gaande in de maatschappij waarbij mensen steeds vaker een maand niet drinken. “Het bewustzijn van hoezeer alcohol gewoon is geworden, neemt toe. We worden ons steeds bewuster van wat alcohol met ons doet, ook al is de kennis die mensen over alcoholschade nog wel beperkt, zo blijkt uit onze kennismonitor. Maar toch, steeds meer mensen drinken minder of drinken even niet, en het alcoholvrije aanbod is ook toegenomen.” Is het dan niet raar dat juist nu deze verruiming van de Alcoholwet zou worden ingevoerd? “Het komende jaar moet duidelijk worden of het kabinet blurring gaat doorzetten. Ik heb geen idee hoe dat politiek gaat lopen. Maar gezondheidsorganisaties, verslavingsinstellingen en bijna 30 hoogleraren hebben recent in ieder geval geadviseerd om dat plan in te trekken. We hopen dat de politiek daarnaar luistert.”
