De Tweede Kamer moet scherper krijgen wat haar regierol bij de totstandkoming van een nieuw kabinet precies inhoudt. De meningen daarover lopen nu nog sterk uiteen en dat komt het proces niet ten goede, constateert een commissie die de moeizame en langdurige kabinetsformatie van 2021 heeft geëvalueerd.
De Tweede Kamer nam de leidende rol in de kabinetsformatie in 2012 over van de koning. Maar daarbij zijn nooit duidelijke afspraken gemaakt over hoe dat precies in zijn werk moet gaan. Het is zaak om ruim voor de volgende Tweede Kamerverkiezingen daarover het debat te voeren, zegt commissievoorzitter Carla van Baalen.
De commissie beveelt verder aan deadlines te gaan hanteren in de kabinetsformatie. Aan de opdracht van iedere informateur zou een termijn moeten worden gesteld, met na afloop daarvan een debat. “Dat voorkomt eindeloze informatiefases”, zegt Van Baalen. Bovendien geeft het de Kamer meer controle en schept het duidelijkheid over de voortgang.
De commissie heeft ook de rol bekeken van de verkenner die na de Tweede Kamerverkiezingen als eerste aan zet komt. In 2021 werden er zelfs twee aangesteld, van VVD en D66. Dat leidde tot onvrede, stelt de commissie vast na gesprekken met betrokkenen. De verkenners leken soms al bezig met onderhandelen, terwijl dat een taak is van de informateur.
Voortaan zou er altijd één verkenner moeten komen met een duidelijk afgebakende opdracht, aldus Van Baalen. “En laat het iemand zijn met enige afstand tot de politieke actualiteit.”
De kabinetsformatie van 2021 verliep mede zo stroef doordat verkenner Kajsa Ollongren zich per ongeluk liet fotograferen met een document onder haar arm waarop flarden te lezen waren uit de eerste gespreksronde. Daarin werd onder meer gesproken over een “functie elders” voor Pieter Omtzigt, toen nog Tweede Kamerlid voor het CDA.
Naderhand werd duidelijk dat die suggestie ter sprake was gekomen tijdens een gesprek met VVD-leider Mark Rutte. Het zorgde voor een diepe vertrouwenscrisis tussen de hoofdrolspelers in het toen nog prille formatieproces. Reden voor de commissie om extra te hameren op het belang van vertrouwelijkheid. “Openbaarheid is niet behulpzaam.”
De commissie stelt wel vast dat de duur van de kabinetsformatie niet in de eerste plaats wordt bepaald door regels en procedures, hoewel die wel voor verbetering vatbaar zijn. Veel belangrijker zijn “die ongrijpbare factoren die tussen mensen spelen, zoals vertrouwen, chemie en de wil om samen te werken”.