Sociale media hebben amper directe invloed op het stemgedrag van Nederlanders en zijn tegelijkertijd een bedreiging voor de democratie, omdat politici hier steeds vaker worden geïntimideerd. Dat zegt politicoloog Kristof Jacobs die als universitair hoofddocent is verbonden aan de Radboud Universiteit.
“Er hoeft maar één iemand een baksteen door je ruit te gooien om een ‘chilling effect’ te hebben op politici”, zegt de onderzoeker. Daarmee bedoelt hij dat politici minder geneigd zijn het debat op te zoeken. Dit effect is verergerd tijdens de coronapandemie. De hoop uit de begintijd van sociale media dat deze kunnen zorgen voor een gelijk speelveld – bijvoorbeeld door ook kleine partijen een podium te bieden – is hierdoor naar de achtergrond verdrongen.
“Intimidatie, doxing (iemand lastigvallen door persoonsgegevens te publiceren red.), het verspreiden van desinformatie en misinformatie”, zo somt Jacobs de trends op sociale media op die zijn overgewaaid uit dictaturen uit onder meer het Midden-Oosten en Rusland.
Vooral vrouwelijke politici krijgen vaak te maken met haatdragende berichten. “We zien ook dat het zich steeds meer vertaalt naar offline gedrag”, zegt de wetenschapper. Caroline van der Plas (BoerBurgerBeweging) en Sigrid Kaag (D66) worden hier bijvoorbeeld regelmatig mee geconfronteerd. Onlangs werd Kaag opgewacht door een groep mensen met fakkels toen ze in Diepenheim in Overijssel was voor een debat. Hier ziet Jacobs de invloed van sociale media, hoewel het moeilijk is dat hard aan te tonen. Het idee is in ieder geval niet geopperd bij Op1 of het NOS Journaal, verduidelijkt hij.
Desondanks wil Jacobs niet stellen dat de invloed van sociale media op verkiezingen vooral negatief is. Hij wijst ook op de positieve kanten. Onderzoek wijst weliswaar uit dat mensen meestal niet compleet van mening veranderen door berichten die ze op sociale media zien. Maar het kan ze wel helpen om te kiezen tussen partijen die dicht bij elkaar liggen, zoals de VVD en D66. De invloed van sociale media verloopt ook vaak indirect: bijvoorbeeld als een twitterrel leidt tot een item aan een talkshowtafel.
Sociale media zijn onderdeel van de verkiezingscampagne van elke politieke partij. Partijen plaatsen actief berichten op hun kanalen op bijvoorbeeld Facebook en TikTok. Ook geven zij steevast duizenden euro’s uit aan advertenties op onder meer Facebook, Instagram en Google.