Advies: plan om geld te verdelen over gemeenten moet beter

De nieuwe manier waarop geld van het Rijk verdeeld wordt over de gemeenten is niet goed genoeg. De verdeling is gebaseerd op achterhaalde gegevens over de kosten die gemeenten maken, houdt te weinig rekening met de samenstelling van de bevolking en is niet toekomstbestendig. Dat zegt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in een advies. Vanuit het gemeentefonds wordt per jaar zo'n 30 miljard euro verdeeld.

De ROB keek naar de manier waarop het kabinet van plan is het geld uit het Gemeentefonds te verdelen. Die wordt veranderd omdat de oude werkwijze nog stamt uit eind jaren 90 van de vorige eeuw. Sindsdien is er veel veranderd in de manier waarop gemeenten hun geld uitgeven, merkt de raad op. De nieuwe verdeling is eerlijker dan de oude, maar moet nog verbeterd worden.

Sommige gemeenten zouden er met de nieuwe verdeling sterk op vooruit gaan, terwijl andere juist veel minder geld krijgen. Waar die verschuivingen op gebaseerd zijn, is niet helemaal duidelijk. Wel is gebleken dat bijvoorbeeld grotere steden meer geld krijgen dan kleinere, omdat hun belang voor andere plaatsen in de buurt wordt overschat. Aan de andere kant komen onder meer gemeenten met weinig toeristen er juist bekaaid vanaf.

Er is niet goed genoeg gekeken hoe de financiële situatie van gemeenten er momenteel in de praktijk uitziet. In plaats daarvan is gekeken naar oude cijfers en rekenmethodes die volgens de raad niet goed aansluiten op de praktijk. Noodzakelijke investeringen voor de toekomst in bijvoorbeeld jeugdzorg en klimaat zijn onvoldoende meegenomen. De raad vindt dat de minister met dit voorstel "verder tracht te springen dan de polsstok lang is". Een evaluatie in 2027, zoals de minister voor ogen heeft, vindt de Raad te laat en "te vrijblijvend".

Het idee is om het gemeentefonds opnieuw te verdelen vanaf 2023. Dan moeten de plannen wel verbeterd worden, vindt de raad. Het fonds is voor gemeenten de belangrijkste bron van inkomsten, naast bijvoorbeeld lokale belastingen en geld dat verdiend wordt met bouwgrond. Hoeveel geld gemeenten uit het fonds krijgen, hangt onder meer af van hun mogelijkheden om zelf inkomsten te genereren.