Advocaten: steeds meer partijprogramma's in strijd met rechtstaat

Meer verkiezingsprogramma's van politieke partijen zijn in strijd met de rechtstaat, stelt de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 stelden zeven partijen plannen voor die rechtstatelijk niet konden, dit jaar zijn dat er tien. Vooral op asiel en migratie doen partijen voorstellen die juridisch niet kunnen.

De NOvA hanteert een systeem van gele en rode kaarten. Plannen die "mogelijk een risico vormen voor de rechtstaat" krijgen een gele kaart, plannen "die regelrecht in strijd zijn met de rechtstaat" een rode.

Vrijwel uitsluitend rechtse partijen krijgen een "rode kaart" van de advocaten: JA21, FVD, BVNL, PVV, SGP en VVD krijgen allemaal meerdere berispingen. DENK is de enige 'linkse' partij die volgens de advocaten te ver gaat. Die partij wil onder meer verplichte chemische castratie voor pedoseksuelen.

De advocaten zien vooral problemen als het gaat om asiel, strenger straffen, strengere regels in gevangenissen of het zonder meer afschaffen van wetten. Zo trekken ze onder meer de rode kaart voor maximale aantallen asielzoekers per jaar, iets wat partijen als BBB, NSC, PVV, BVNL en FVD willen. Dit is namelijk in strijd met internationale verplichtingen en verdragen. Dat geldt ook voor de suggestie van de SGP om de doodstraf weer in te voeren.

Ook standaard gevangenisstraffen of minimumstraffen (JA21, PVV), levenslange straffen na drie ernstige misdrijven (JA21, BBB) of het schrappen van de stikstofwet (BVNL) kunnen rekenen op afkeur van de advocaten. Verder beperkt FVD volgens de NOvA de vrijheid van meningsuiting met "een verbod op LHBTI+-propaganda", en gaat de VVD te ver met toezicht op islamitische weekendscholen.

Ondanks de toenemende kritiek op de verkiezingsprogramma's, is de NOvA op een paar vlakken positief. Veel voorstellen - ook van partijen die antirechtstatelijke plannen hebben - versterken de rechtstaat namelijk. Zo oordelen de advocaten positief over bijvoorbeeld een grondwettelijke toets, referenda of de bescherming van journalisten. "Het is duidelijk dat vrijwel alle partijen worstelen met het antwoord op de vraag hoe onze democratie staatkundig moet worden (her)ingericht om te voldoen aan de eisen van deze tijd." NSC wil bijvoorbeeld een grondwettelijk hof oprichten en krijgt daar een groene kaart voor.

De advocaten hebben achttien verkiezingsprogramma's doorgelicht van partijen die nu al in de Kamer zitten of een redelijke kans maken op een zetel.