Bevingen en tsunami's gezien op sterren

Niet alleen op de aarde komen bevingen voor, dat kan ook op sterren gebeuren. En soms zijn die 'sterbevingen' zo hevig dat er een soort tsunami ontstaat van het materiaal waar de ster van gemaakt is. Dat is een van de ontdekkingen die is gedaan met de Europese ruimtetelescoop Gaia.

De Gaia is in december 2013 gelanceerd en volgt sindsdien ongeveer 1,8 miljard sterren in de Melkweg, het sterrenstelsel waar ook de aarde deel van uitmaakt. De telescoop meet waar de sterren staan, hoe snel ze in welke richting bewegen, en waar ze uit bestaan. Wetenschappers kunnen dan uitrekenen hoe ze zich hebben ontwikkeld en welke sterren bij elkaar horen. Dat moet een driedimensionale plattegrond van onze directe omgeving van het heelal opleveren.

De Europese ruimtevaartorganisatie ESA publiceert maandag een groot overzicht met alle meetresultaten tot nu toe. In de nieuwe dataset staan gegevens over de samenstelling, temperaturen, kleuren, massa's, leeftijden en snelheden van sterren. Elke wetenschapper die dat wil kan de informatie gebruiken voor eigen onderzoeken en inzichten. Het is de derde en tot op heden grootste 'data release' van de missie.

In de nieuwe Gaia-gegevens staat ook informatie over meer dan 800.000 dubbelsterren, over 156.000 asteroïden die in een baan rond de zon draaien, over 2,9 miljoen andere sterrenstelsels en over 1,9 miljoen zogeheten quasars.

De Groningse sterrenkundige Amina Helmi is nauw betrokken bij het project. "Hoe is de Melkweg ontstaan, wat is zijn geschiedenis? Wat is zijn stamboom, hoe zagen zijn voorouders eruit? Voor die vragen is de Gaia gebouwd", legt ze uit.

De bijna twee miljard sterren waar de Gaia naar kijkt, zijn overigens maar een fractie van het totaal. Alleen al in onze Melkweg staan ongeveer 100 miljard sterren en er zijn vele miljarden van zulke stelsels in het heelal. Maar die staan te ver weg om goed te kunnen worden bekeken.