Evaluatiecommissie: verkenners gingen te ver met hun opdracht

De eerste verkenners tijdens de formatie van een nieuwe kabinet, Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren, hebben niet alleen over personen gesproken, maar ook over beleidsthema's. Dat is voor verkenners hoogst ongebruikelijk, zei Carla van Baalen, voorzitter van de commissie die de kabinetsformatie van 2021 heeft geëvalueerd. De beperkte taak die een verkenner heeft, werd door de twee echter terzijde geschoven. "De beide verkenners wensten veel verder te gaan. Dat ging niet goed", voegde commissielid Paul Bovend’Eert daar aan toe.

Dat zeiden de twee commissieleden tijdens een gesprek met de Tweede Kamer, over hun in februari verschenen evaluatierapport van de kabinetsformatie 2021. Dat rapport verscheen dus ruim voor de uitzending van Nieuwsuur van afgelopen zaterdag, waarin het programma meldde dat Jorritsma en Ollongren het (toen nog) CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt als een probleem en risico zagen voor de stabiliteit van een toekomstig kabinet. De twee verkenners gaven hun opdracht terug, vlak nadat Ollongren op 25 maart gefotografeerd was met aantekeningen waarop "positie Omtzigt, functie elders" stond. Daarover ontstond grote politieke ophef die een week later bijna de kop kostte van premier Mark Rutte.

Onder meer SP-Kamerlid Renske Leijten wilde dinsdag van de evaluatiecommissie weten van wie de woorden 'Pieter Omtzigt, functie elders' afkomstig waren. Om daar opheldering over te krijgen "behoorde niet tot onze opdracht", zei Van Baalen. "Dat is een vraag die u aan betrokkenen moet stellen", zei Bovend’Eert. "De betrokkenen hebben geen openheid van zaken gegeven. Niet tijdens het debat, later niet en nog steeds niet. Dat schaadt het vertrouwen." Met het debat doelt Bovend’Eert op het beruchte 1 april debat van 2021, dat Rutte ternauwernood overleefde.

Wel wisten de commissieleden dat op 19 maart, de eerste werkdag van de twee verkenners, informeel is gesproken met toenmalig Kamervoorzitter Khadija Arib over onder meer de stabiliteit van het CDA. Die partij werd nodig geacht voor de vorming van een nieuwe coalitie. Aan dat gesprek is geen ruchtbaarheid gegeven.

De evaluatiecommissie heeft 43 personen gesproken, onder wie Jorritsma en Ollongren. Op hun "expliciete verzoek" zijn de twee samen geïnterviewd. "Dan is het aan ons om te kiezen: ze komen niet of ze komen allebei", zei commissielid Alexander van Kessel.

De Kamer wil opheldering van Arib, Jorritsma en Ollongren over hoe er tijdens de kabinetsformatie is gesproken over Omtzigt.