Ex-baas FIOD: vasthouden aan Fraudewet oorzaak van hard beleid

Voormalig directeur Hans van der Vlist van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst FIOD vindt het "vreselijk" dat er mensen en vooral kwetsbaren zijn gedupeerd door de overheid. Hij wijt dat met name aan een combinatie van "de Fraudewet, het halsstarrig vasthouden aan de alles-of-niets-regeling, de stapeling van toeslagen en daarna het onrechtmatig handelen van de Belastingdienst".

Dat zei hij vrijdag tegen de parlementaire enquêtecommissie die het fraudebeleid van de overheid onderzoekt. Van der Vlist was van 2011 tot 2020 als hoogste baas van de FIOD betrokken bij onderzoeken naar fraude met kinderopvangtoeslagen. Hij moest vertrekken toen de toeslagenaffaire in volle omvang bekend raakte. De topambtenaar meldde destijds aan zijn personeel dat hij daarbij geen betrokkenheid, wetenschap en directe verantwoordelijkheid heeft gehad.

Door de harde fraudeaanpak zijn vele duizenden mensen onterecht als fraudeur bestempeld waardoor ze in grote problemen kwamen, omdat ze alle toeslagen en daarbovenop boetes moesten terugbetalen. Van der Vlist zei dat hij in 2014 pas goed bewust werd van de gevolgen voor ouders en die ook intern aankaartte. Voor die tijd had hij naar eigen zeggen al benadrukt dat er zwakheden zaten in het systeem en dat het mis ging. Hij concludeerde dat omdat medio 2013 het aantal signalen van fraude al was toegenomen tot 3800, tien keer zoveel als de twee jaar ervoor.

De FIOD was volgens hem vooral uit op criminele samenwerkingsverbanden en foute toeslagenbureaus. Destijds werden er per jaar veertig tot zestig zaken onderzocht, waarbij zeker 80 procent door de rechter werd veroordeeld, zei Van de Vlist.

Voor de commissie meldde hij dat hij er erg kien op was dat strafrechtelijke informatie over personen niet in verkeerde handen kwam. Zo mogen gegevens niet worden gedeeld met organisaties die handelen in het bestuursrecht, zoals de Belastingdienst.

Maar Van der Vlist kwam er niet helemaal uit toen het ging over het fraudesignaleringsvoorziening (FSV) van de Belastingdienst. Op deze 'zwarte lijst' stond informatie over tienduizenden mensen zonder dat zij dat wisten. Zij ondervonden daar veel problemen van, omdat het zou gaan om fraudesignalen. Bij de Belastingdienst hadden zo'n vijfduizend medewerkers toegang tot deze gegevens. Onder meer KPMG heeft geconcludeerd dat de FSV in strijd was met de privacywetgeving en dat de signalen onjuist en inconsistent zijn vastgelegd.

Van der Vlist kon niet zeggen hoe ook strafrechtelijke informatie over individuen in de FSV kwam, zoals de commissie hem voorhield. Volgens hem ging het om afgeronde onderzoeken en ging hij ervan uit dat de informatie voldeed aan de Wet Politie Gegevens.