Expert: partijen moeten zeggen met wie ze wél willen samenwerken

Politieke partijen zeggen in aanloop naar de verkiezingen vaak met wie ze niet in een coalitie willen, maar volgens politicoloog Tom Louwerse (Universiteit Leiden) kunnen ze beter aangeven met wie ze wél willen samenwerken. "Ik denk dat het duidelijker zou maken welke richting partijen op willen met de coalitieformatie. En als kiezers dat weten, geeft ze dat meer mogelijkheid om hier in hun stemkeuze rekening mee te houden", zegt de politicoloog tegen het ANP.

Hij pleit hiervoor omdat de verkiezingsuitslag in ons stelsel geen sterke relatie heeft met de vorming van het kabinet. "Met elke stap in de keten wordt die relatie een beetje zwakker". Zo'n 12,5 procent van de Nederlanders gaf in het Nationaal Kiezersonderzoek 2021 aan niet het idee te hebben verschil te kunnen maken met zijn of haar stem. Dit sentiment snapt Louwerse "tot op zekere hoogte" omdat de kiezer al relatief weinig vinger in de pap heeft bij die coalitievorming, en als ie er eenmaal is veel plannen verzanden in compromissen. Wel ligt het aantal vervulde verkiezingsbeloftes bij coalitiepartijen volgens hem hoger dan bij oppositiepartijen.

"Iedereen kan stemmen op iets dat ie aardig vindt", noemt de politicoloog als voordeel van het Nederlandse stelsel. "En er ontstaat consistent beleid voor de lange termijn. Maar veel Nederlanders vinden dat echte verandering uitblijft, of te langzaam gaat", stelt Louwerse. "Sinds 1917 is er in Nederland nooit een regeringswissel geweest." Een regeringswissel vindt plaats als de volledige regering uit nieuwe partijen bestaat.

Een minderheidskabinet, waar een van de koplopers in de peilingen NSC voor openstaat, kan volgens de politicoloog meer gewicht aan een stem geven. Bij deze constructie moet het kabinet telkens op zoek naar meerderheden voor een voorstel in de Tweede Kamer, waardoor onderwerpen los behandeld worden en steeds een 'nieuwe kans' krijgen. Maar een minderheidskabinet kan volgens Louwerse "minder stabiel" zijn.

Ook kan het voor oppositiepartijen aantrekkelijk zijn om mede het beleid vorm te geven, maar daarmee verbinden ze zich ook aan het beleid, vertelt de politicoloog. Daar voegt hij aan toe dat kleine partijen terughoudender kunnen zijn om in een coalitie te stappen omdat ze vooraf minder duidelijke toezeggingen kunnen krijgen op hun speerpunten, want zonder meerderheid is steun niet gegarandeerd.

Voor nu zou het kiezers volgens de politicoloog in ieder geval meer sturing geven als partijen aangeven welke coalitie ze wel zien zitten, in plaats van te zeggen met welke partijen ze niet willen samenwerken.