Experts: Problemen met evacuaties Afghanistan staan niet op zich

Het gebrek aan actie rond de machtsovername van de taliban in Afghanistan in 2021 staat niet op zichzelf. Experts vinden een gebrek aan Nederlandse daadkracht op basis van inlichtingen een "structureel probleem". Ze reageren op een kritisch rapport van de commissie-Ruys, waarin slechte voorbereiding van de ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken als reden worden genoemd voor de chaotische evacuaties uit Afghanistan ruim twee jaar geleden.

"Keer op keer werd gerapporteerd over de verrassend snelle opmars van de taliban, en de opvallend zwakke positie van de Afghaanse regering", valt Hugo Vijver op aan het rapport. Hij werkte voorheen bij de AIVD, MIVD en Defensie en is gespecialiseerd in het werk van inlichtingendiensten. Vijver benadrukt dat er een groot gat is tussen de inlichtingen en de afnemers die er iets mee moeten. In het geval van de evacuaties uit Afghanistan waren dat beleidsmakers van de ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken. "Inlichtingen verzamelen heeft geen zin als er niet naar gehandeld wordt."

Dat komt volgens Vijver vaker voor dan alleen in 2021 in Afghanistan. Hij wijst onder meer op de spionagerisico's uit China en Rusland, die volgens hem al sinds 2010 worden vermeld maar waarvoor pas de afgelopen jaren aandacht is.

Inlichtingenexpert Danny Pronk herkent dat beeld. Hij werkte twintig jaar voor de MIVD, onder meer in Afghanistan. Pronk zegt dat het een "bekend fenomeen uit de wereld van veiligheidsdiensten" is dat er geen vervolg wordt gegeven aan de informatie van inlichtingendiensten. Dat komt volgens hem onder meer doordat beleidsmakers rekening houden met meer dan alleen informatie van inlichtingendiensten, die vaak ook nog in termen van onzekerheden spreken. "Inlichtingendiensten hebben geen glazen bol", zegt Pronk.

In het geval van Afghanistan zegt Pronk dat er in november 2020, ruim negen maanden voor de machtsovername van de taliban, door de MIVD al scenario's werden geschetst op basis waarvan de overheid plannen had kunnen maken. Die zijn "pijnlijk afwezig" gebleven, concludeert Pronk.

Pronk en Vijver geven aan dat het vaker fout kan gaan als belangrijke informatie van veiligheidsdiensten genegeerd blijft worden. "Vaak gaat het goed, maar als het fout gaat kun je achteraf niet zeggen dat je niet gewaarschuwd bent", zegt Vijver.