Fraudewet was verdedigbaar, vindt Rutte, het systeem werkte goed

Demissionair premier Mark Rutte blijft erbij: de fraudewet, waardoor hoge boetes werden opgelegd aan mensen die fouten maakten met het aanvragen van uitkeringen, was "verdedigbaar". Bovendien werkte het systeem goed: het kabinet kon immers ingrijpen toen duidelijk werd dat uitvoerders van de wet geen ruimte voelden om bij mensen die níét fraudeerde geen boete op te leggen.

Een jaar en negen maanden na invoering van de wet, verklaarde de Centrale Raad van Beroep delen van de fraudewet onrechtmatig. Daardoor werden de boetes niet meer opgelegd. Die boetes waren eigenlijk bedoeld voor fraudeurs, zeggen politici en ambtenaren nu. Maar ook mensen die niet op tijd de juiste informatie hadden doorgegeven, raakten in de problemen. Zij liepen het risico een boete op te lopen die net zo hoog was als het bedrag aan onterecht ontvangen uitkering. Dit werd verrekend, waardoor het er in de praktijk op neerkwam dat mensen hun uitkering verloren.

De invoering van de fraudewet is, naast het toeslagenschandaal, een van de kernpunten waar de parlementaire enquêtecommissie zich op richt in de openbare verhoren als onderdeel van haar onderzoek naar het fraudebeleid in de afgelopen twee decennia. Al vanaf het begin was er kritiek op de wet, onder meer vanuit de Raad van State. Het kabinet-Rutte I nam enkele belangrijke kritiekpunten van de Raad niet over, maar het advies werd in zijn geheel "goed verwerkt", vindt Rutte. De wet werd alsnog ingevoerd, ondanks de kritiek dat de noodzaak ervan niet was onderzocht. De Raad van State twijfelde of het opleggen van hoge boetes wel de juiste en effectieve aanpak was.

Kamerleden sloegen al snel alarm vanwege signalen van uitvoerders dat de wet totaal verkeerd uitpakte. Het kabinet (inmiddels Rutte II) bleef de wet in eerste instantie verdedigen. Rutte zegt na afloop van het verhoor desgevraagd dat hij deze signalen zelf niet ontving. Maar dat na de uitspraak van de Centrale Raad de boetes werden opgeschort en de wet uiteindelijk is aangepast, laat volgens hem zien dat de "feedbackloop werkt".

Hij vergelijkt dat met het toeslagenschandaal. Daar gingen al dingen mis bij de invoering van toeslagen in 2016. Pas in 2019 is ingegrepen, ondanks de vele waarschuwingstekens dat mensen in de knel raakten. Dan is de fraudewet, waar volgens Rutte relatief snel werd ingegrepen, "echt van een andere orde".