In de spotlight: socioloog Carolien van den Honert

Seksualiteit heeft socioloog Carolien van de Honert altijd een interessant onderwerp gevonden, omdat het zo’n basaal en wezenlijk onderdeel uitmaakt van ons mens-zijn. We hebben er allemaal een relatie mee. Ook al vinden we in Nederland seksualiteit heel normaal, toch doen we er vaak heel gek over. Er zit nog veel schaamte en taboe op. “Iedereen heeft een relatie met geld, maar die relatie is niet zo intiem als onze relatie met seksualiteit.”

Haar opvoeding rondom seksualiteit was vrij open. “Mijn moeder heeft mij seksuele voorlichting gegeven. Ik kreeg het boek ‘Ben jij ook op mij’ van haar. Dat boek heb ik nog steeds. Ik vond dat dusdanig interessant, dat ik er een spreekbeurt over gegeven heb in de klas. Dat voelde belangrijk. Het was een mini-seksuele voorlichting spreekbeurt. Ik merkte al op jonge leeftijd dat volwassenen zeiden dat seksualiteit heel normaal was, maar dat ze er toch geheimzinnig over deden. Je krijgt als kind een dubbele boodschap mee: seks is normaal, maar de manier waarop die boodschap gebracht wordt, wekt de indruk dat we het er niet echt over mogen hebben. Als je op een verjaardag over seksualiteit begint, kijkt iedereen je raar aan.”

Carolien haar specialisatie ligt bij gender en seksualiteit, en deze onderwerpen vormen een rode draad in haar werk binnen de hulpverlening waar ze gewerkt heeft. “Daar kwam altijd seksualiteit naar voren. Het is intiem en persoonlijk en maakt kwetsbaar. Er zit nog een schaamte op naaktheid en seksuele handelingen en dat komt echt voort uit onze Westerse cultuur, en met name vanuit waarden van het christendom. Dat heeft veel invloed gehad. Die erfenis van het christendom dragen we nog steeds met ons mee, ook al geloven we steeds minder.”

Tijdens haar hulpverleningswerk kwam die schaamte vaak naar voren. “Het wordt onder jongeren verbloemd met grapjes. Mensen gaan giebelen of duiken weg. Of ze willen het er helemaal niet over hebben. Het is en blijft een lastig onderwerp. Ik geef nu les als docent aan studenten die de studie social work doen. Vakken over seksualiteit. Je merkt dat ook studenten het moeilijk vinden om het hierover te hebben. Artsen, hulpverleners en verpleegkundigen vinden het lastig om het thema ter sprake te brengen. Er is sprake van handelingsverlegenheid. Het gaat namelijk niet alleen om het gesprek aangaan, maar ook om het signaleren van ongezond seksueel gedrag en hierop adequaat handelen. Veel hulpverleners voelen zich niet voldoende bekwaam en hebben niet de tools en handvaten meegekregen over hoe ze seksualiteit bespreekbaar kunnen maken.”

Omdat het niet bespreekbaar wordt gemaakt, kunnen er schrijnende situaties ontstaan binnen de hulpverlening. Hierbij valt te denken aan mensen die met seksueel geweld of grensoverschrijdend gedrag te maken krijgen. “Dat wordt niet bespreekbaar gemaakt door de hulpverleners, en dus ook niet opgepakt, waardoor het jaren door kan gaan. Hier mag meer aandacht voor komen binnen eerstelijnszorg, en bij voorkeur al tijdens de studie. Er moet een vak komen over hoe je seksualiteit bespreekbaar maakt en wat gezond seksueel gedrag is, zodat je ook weet wat ongezond seksueel gedrag is. Wat past bij de ontwikkeling en de leeftijd van iemand, maar ook: hoe gaan andere culturen met seksualiteit om?”

In haar functie van socioloog heeft Carolien onderzoek gedaan naar de ongeschreven regels, ideeën en verwachtingen rondom seksualiteit. “Een van de overtuigingen die we hebben, is dat mannen en vrouwen seksueel verschillend zijn. Dat is een diepgewortelde overtuiging en ook een hele schadelijke. Een van de belangrijkste factoren voor grensoverschrijdend gedrag is gender gerelateerd. De ideeën die we hebben over mannen en vrouwen spelen een rol in het ontstaan van seksueel geweld. Bijvoorbeeld de overtuiging dat mannen meer seks nodig hebben of dat ze seksueel agressiever zijn. Dat is een diepe overtuiging in onze maatschappij, die je ook terugziet in films en series. Vrouwen worden neergezet als afwachtend en passief en de man is de jager, die haar moet veroveren en voor zich moet winnen. Het gaat over het idee dat mannen veel aan seks denken en daar meer mee bezig zijn, terwijl vrouwen meer van de liefde en intimiteit zijn.”

In haar master scriptie heeft Carolien onderzoek gedaan naar het masturbatie gedrag onder mannen en vrouwen. Ook hier kwamen veel ongeschreven regels aan het licht. “De meeste mannen zeiden dat ze bang waren dat ze te weinig masturberen, dus minder dan van hen verwacht wordt. En de vrouwen waren bang dat ze te veel masturbeerden, omdat dat niet overeenkomt met het beeld dat we van ze hebben. Maar er is niemand die zegt dat je als vrouw maar twee keer per week mag masturberen, omdat je anders niet normaal bent. Toch leeft het idee onder vrouwen dat het niet te vaak mag. Ze zijn er onzeker over en denken al snel dat ze het te veel doen en dan niet normaal zijn. Dit heeft te maken met de sociale overtuiging dat vrouwen niet te veel bezig mogen zijn met hun seksualiteit. Sommige mannen gaven aan dat ze meerdere malen in de week masturbeerden, maar zich afvroegen of dit wel normaal was. Of het niet te weinig was? Ze zijn opgegroeid met het idee dat ze altijd met seks bezig moeten zijn. Er was een man die aangaf dat hij zich minder man voelde als hij ‘te weinig’ met seks bezig was.”

Dergelijke hardnekkige overtuigingen zorgen volgens Carolien voor een scala aan problemen. “Vrouwen zijn eerder geneigd om hun wensen en behoeftes niet kenbaar te maken, omdat ze niet te seksueel actief mogen zijn en die ruimte niet mogen innemen. Ze gaan dan doen wat de man wil. Mannen daarentegen gaan sneller over hun grenzen heen, en die van de vrouw, omdat ze de jager moeten zijn en denken seks nodig te hebben. Dat ze het moeten halen, misschien zelfs opeisen. Zodoende hebben we met elkaar een macho cultuur gecreëerd.”

Wensen en grenzen zijn voor zowel voor mannen als vrouwen belangrijk, aldus Carolien. “Iedereen moet zijn of haar seksualiteit vrij kunnen uiten, niet alleen volgens de ongeschreven regels. Ik zou graag kinderen willen meegeven dat ze zich niet hoeven te schamen voor hun lichaam en hun seksuele voorkeuren. Seksualiteit is een onderdeel van je leven en is iets wat je mag ontdekken en veel plezier aan mag beleven. Onderzoek de sociale verwachtingen die er zijn en bedenk zelf of je het met deze overtuigingen eens bent. Ik zou het gaaf vinden als meiden zich zo sterk voelen dat ze zeggen: ik masturbeer. En dat een jongen weet dat hij gewoon kan zeggen dat hij weleens geen zin heeft in seks of iets niet wil. Dat hij kan zeggen: mijn grenzen zijn ook belangrijk.”