Obesitas vaak onterecht gezien als ongezond eten en niet sporten

De helft van de Nederlanders heeft overgewicht en veertien procent kampt met obesitas. Op dit moment is obesitas wereldwijd een groter probleem dan de gevolgen van hongersnood. Voor Liesbeth van Rossum, hoogleraar op het gebied van obesitas en biologische stress, genoeg reden om aan de bel te trekken. “Met het advies ‘eet maar een wortel en succes’ gaan we de obesitas epidemie niet oplossen.”

Dagelijks ziet van Rossum mensen met ernstig overgewicht in het Centrum Gezond Gewicht in Rotterdam, dat zij samen met kinderarts Erica van den Akker heeft opgericht. Mensen die graag willen afvallen en voldoende wilskracht hebben, maar bij wie het niet lukt. Vorige week bezegelde zij haar hoogleraarschap en sprak zij voor een volle zaal. In haar presentatie benadrukte zij dat er meer aandacht mag komen onder artsen en het grote publiek voor andere factoren die obesitas veroorzaken. “Er zijn veel behandelingen die zich focussen op afvallen en gezond eten, maar veel mensen vallen niet af. Waarom niet? Dit komt omdat er voornamelijk gekeken wordt naar minder eten en meer sporten, ook vanuit de overheid. We denken te simpel en te preventief over obesitas en mogen veel meer per patiënt alle factoren in kaart brengen.” Volgens van Rossum zijn we aan het dweilen met de kraan open en moet die kraan dicht.

Mensen met obesitas worden vaak veroordeeld en met een scheef oog aangekeken, waarbij we al snel denken: die moet gewoon minder eten. In Van Rossums ervaring werkt dit niet en moet er eerst een diagnose gesteld worden. “Er is een heel scala aan oorzaken die bijdragen aan ernstig overgewicht. Zo kan het zijn dat er een foutje in iemands DNA zit of dat er een kleine beschadiging zich heeft voorgedaan aan het hongercentrum in de hersenen, waardoor het verzadigingssignaal niet functioneert. Maar dat heeft maar een paar procent van de mensen met obesitas.” Een andere volgens Liesbeth notoire factor is het gebruik van medicijnen. “De helft van de mensen met obesitas slikt medicijnen, soms wel vier verschillende, die kunnen bijdragen aan gewichtstoename. Zo’n vier miljoen mensen in Nederland gebruiken weleens middelen waar corticosteroïden in zitten, zoals neusspray, huidcrèmes en puffertjes. Van deze hormoonbevattende middelen weten we dat ze in hoge doseringen leiden tot snacktrek en een toename van de buikomvang.” Artsen zeggen soms: ‘gebruik deze medicijnen en ga op dieet.’ Zo’n advies is volgens Liesbeth lastig als de voorgeschreven medicijnen gewichtsverlies belemmeren en laagcalorisch dieet op de lange termijn ook niet werkt.

Ook stress is een belangrijke factor die overgewicht veroorzaakt. We hebben allemaal weleens met stress te maken en er zijn verschillende soorten stress, zoals acute, chronische, mentale en lichamelijke stress. “Stress manifesteert zich in de bloedbaan door het stresshormoon cortisol. Kortstondige stress maakt niet dik, maar bij langdurige stress spoort cortisol vetcellen rond de buik aan tot groei en laat het spieren slinken. Chronische stress, wat ook vaak mentale stress is, maar ook lichamelijke stress zoals de hormonale ontregeling bij het werken in ploegendienst, slaapgebrek en chronische pijn, kan voor overgewicht zorgen, al varieert de gevoeligheid voor cortisol per individu. Het lichaam reageert hetzelfde op al deze vormen van stress. Hoog cortisol geeft snacktrek, waardoor we behoefte hebben aan vet- en suikerrijk eten. Suiker geeft weer verhoging van cortisol en zodoende beland je in een vicieuze cirkel.”

Wat is er volgens van Rossum nodig om de obesitas epidemie een halt toe te roepen? “We moeten naast voeding en beweging ook de andere factoren aanpakken en ons richten op een psychische aanpak om mensen een gezonde levensstijl aan te laten meten. Vaste gewoontes, zoals een koekje bij de koffie, kunnen zo beter doorbroken worden. En pak stress aan, behandel chronische pijn, zorg dat mensen goed slapen en breng medicatie in kaart. Stel eerst een diagnose op en kom dan met een behandeling. We moeten toe naar een chronische gedragsverandering. Ga niet een kuur volgen of op een crashdieet, dat werkt averechts.” Als het aan van Rossum ligt mag er meer onderwijs komen over gezond eten en leefstijl op zowel scholen als tijdens de artsenopleiding en moeten effectieve leefstijlinterventies in het basispakket worden opgenomen.”