Ombudsman Van Zutphen: overheid ziet burger als fraudeur

De Nationale ombudsman Reinier van Zutphen heeft forse kritiek op het fraudebeleid, en vooral op het fraudedenken van de overheid. "De overheid ziet de burger als een fraudeur" zei Van Zutphen tijdens zijn verhoor bij de parlementaire enquêtecommissie die het fraudebeleid van de overheid onderzoekt. "Dat is de opvatting die er heerst", zei hij. Niet alleen bij de kindertoeslagenaffaire, maar bij veel toeslagen en regelingen.

"De overheid plakt het woord fraudeur op iedereen die een vergissing maakt. Ook als je een formulier niet helemaal begrijpt en een foutje maakt", bekritiseerde Van Zutphen de harde aanpak. Niemand bekommerde zich daarbij om de gevolgen van de sancties voor deze vermeende fraudeurs.

"Het kon ze niet schelen wat er met de mensen gebeurde", zei Van Zutphen. Hij doelde met 'ze' op iedereen die van hoog tot laag verantwoordelijk was voor het besluit en de uitvoering van de terugvordering, van de minister tot aan de briefschrijver. "Het waren geen geautomatiseerde besluiten. Iemand heeft doelbewust dat besluit genomen." Fraude moet "natuurlijk worden bestreden, maar alleen fraude", benadrukte de ombudsman.

Hij maakt zich grote zorgen over de tekortschietende rechtsbescherming van burgers. "Als je door de overheid van fraude wordt beschuldigd en je krijgt sancties opgelegd, moet je je daar op een laagdrempelige en simpele manier tegen kunnen verweren." Dat is nu niet het geval, ziet Van Zutphen. Het bestuursrecht is in zijn ogen te ingewikkeld geworden. "Het is voor de burger steeds moeilijker om zich zonder hulp en bijstand te verweren tegen wat de overheid je aandoet."

Mensen die met het fraudebeleid van de overheid vaak onterecht en hard zijn aangepakt, voelen zich "doelwit" geworden van overheidshandelen, signaleert Van Zutphen. "Dat is buitengewoon ernstig en dat heeft enorme impact."

Vanaf 2010 heeft de Nationale ombudsman in diverse rapporten gewaarschuwd voor het harde fraudebeleid van de overheid. Met de aanbevelingen daarvan is te weinig gedaan. "Als het kabinet en de Tweede Kamer eerder serieus met onze rapporten aan de slag was gegaan, was veel leed voorkomen", zei Van Zutphen tegen de enquêtecommissie. Zij onderzoekt ook de rol van de Tweede Kamer in het ontspoorde fraudebeleid. Het lerend vermogen van de overheid schiet sowieso tekort, vindt Van Zutphen.

Het verhoor van Van Zutphen was het laatste van de in totaal 41 verhoren van de commissie die de afgelopen vijf weken zijn gehouden.