Onderzoek True Price: verborgen schade van één doos bananen

“Prijs is het laatste taboe in duurzaamheid”, zei Peter d’Angremond, directeur Stichting Max Havelaar, dinsdagavond voor een volle zaal bij het Grote Bananendebat in de Rode Hoed in Amsterdam. Tijdens het debat presenteerde Adrian de Groot Ruiz, directeur van True Price, een nieuw onderzoek naar de verborgen kosten in de bananenteelt: schade die er wel is, maar die niet in de prijs is opgenomen.

“Ik zou graag samen met alle stakeholders naar een situatie willen waarin alle kosten zijn meegenomen in de prijs,” zei d’Angremond over het onderzoek. De verborgen kosten van de teelt van bananen bedragen gemiddeld 6,70 dollar per doos van ruim 18 kilo. Voor Fairtrade gecertificeerde bananen is dat 45 procent minder. Dat blijkt uit de dinsdagavond gepubliceerde studie van True Price en Trucost in opdracht van Fairtrade International. Het is de eerste grote studie ooit naar de externe sociale en milieukosten van bananenproductie.

Nederlanders eten veel bananen, jaarlijks ruim 720 miljoen, zo’n 42 bananen per persoon. Maar de teelt van bananen heeft negatieve gevolgen voor mens en milieu. De meeste bananen zijn spotgoedkoop. Dat wijst erop dat de gevolgen van bijvoorbeeld slecht loon, klimaatverandering, ongezond werk en wateruitputting niet in de prijs zijn opgenomen. Deze externe kosten worden afgewenteld op de samenleving, rechtstreeks of door verlies aan welvaart.

In het unieke onderzoek brachten True Price en Trucost de verborgen kosten van de bananenteelt in kaart. De studie vond plaats in de vier belangrijkste bananenlanden: Ecuador, Colombia, Peru en de Dominicaanse Republiek. De onderzoekers kwantificeerden de sociale en milieuschade en drukten de gevonden waarden toen uit in geld, volgens vaste methodes. Vervolgens vergeleken zij de externe kosten van de bananensector als geheel met die van Fairtrade producenten. Doel was best practices op te sporen.

De externe kosten die worden veroorzaakt door bananenteelt bedragen gemiddeld 6,70 dollar per doos bananen van 18,14 kilo. Daarvan is zestig procent van sociale aard. De hoogste post is het gevolg van ontoereikend loon en gebrek aan sociale zekerheid voor de arbeiders en een ontoereikend inkomen voor kleine boeren. In de externe milieukosten zijn de grootste boosdoeners landgebruik, wateruitputting en klimaatverandering.

Fairtrade gecertificeerde producenten scoren aanmerkelijk beter dan het sector-gemiddelde. In alle vier de landen blijven hun externe sociale en milieukosten daaronder. In totaal komt hun gemiddelde uit op 3,65 dollar. Fairtradegecertificeerde producenten veroorzaken daarmee 45 procent minder externe kosten dan de sector als geheel.

Het belangrijkste onderscheid zit aan de sociale kant. In de sector als totaal is de sociale schade bijna vier keer zo hoog als bij de groep Fairtrade producenten, namelijk 4 dollar versus 1.05 dollar. Hoofdverantwoordelijk voor die kloof zijn loonhoogte, sociale zekerheid en het inkomen van kleine boeren. Aan de milieukant ontlopen de scores elkaar veel minder. Tegenover 2.60 dollar aan gemiddelde externe milieukosten bij Fairtrade staat 2,70 dollar voor de sector als geheel.

Het onderzoek constateert dat de bananensector kan leren van het Fairtrade systeem. Het wijst op tal van kansen om praktijken van de beste telers over te nemen, buiten en ook binnen Fairtrade. Hogere opbrengsten per hectare zijn een belangrijke sleutel tot vermindering van de externe kosten. In de Fairtrade groep is het aantal biologische boeren aanzienlijk groter dan in de sector als geheel. De kunst is om de juiste balans te vinden tussen productiviteitsverhoging en precies de optimale hoeveelheid input aan energie, bemesting en water. Als de inkomsten door grotere opbrengsten toenemen, ontstaat ook voor sociale maatregelen een betere basis.

Stichting Max Havelaar ziet in de voorsprong van Fairtrade telers de waarde van haar model bevestigd. De Fairtrade standaard bewijst zich. Producenten moeten zich houden aan omschreven duurzaamheidscriteria, anders verliezen zij hun certificaat. Maar zeker ook de handelscriteria van Fairtrade certificatie dragen bij aan het resultaat.

De reguliere bananenmarkt negeert sociale en milieukosten. Het vangnet van een minimumprijs en de vaste premie van 1 dollar per doos bananen geven Fairtrade producenten meer ruimte voor uitgaven die externe kosten voorkomen. Het onderzoek becijfert de effecten van de premie op onderwijs, gezondheidszorg en productiviteitsverbetering. En beveelt aan om door te gaan met strategische inzet van de Fairtrade premie.

De studie bepleit het ontwikkelen van een routekaart die de bananensector voorloper kan maken in het behalen van de Sustainable Development Goals (SDG’s). Alle regeringsleiders hebben zich verbonden aan realisering daarvan in 2030. Voorwaarde voor het gewenste succes in de bananensector zijn transparantie en het delen van best practices, onder voortdurende monitoring van verandering in de externe kosten.

Bananen met het Fairtrade keurmerk hebben in Nederland een marktaandeel van 18%. Gelet op de goede duurzaamheidsprestaties van die bananen is dat aandeel te laag. Nederlandse bedrijven willen immers grote stappen zetten op het vlak van ketenverduurzaming.

De onderzoekers van True Price hebben samen met Fairtrade International en Trucost bij 15 Fairtrade plantages en 97 kleine boeren in Colombia, de Dominicaanse Republiek, Ecuador en Peru data verzameld over gebruikte landbouw-input, werkomstandigheden en milieu-impacts. Sector-gemiddelden op dezelfde aspecten, de benchmarks, werden ontleend aan secundaire bronnen. Lokale experts hielpen om de gevonden resultaten te verifiëren en valideren.