Partijen zijn het nog niet eens over afspraken verkenningsfase

De tijd dringt voor de Tweede Kamer om nieuwe afspraken te maken over de verkenning, de eerste fase na landelijke verkiezingen. Op 22 november zijn al de vervroegde Kamerverkiezingen. Alle partijen willen een betere invulling van de verkennersfase, omdat het in 2021 volledig misliep. Alleen over de manier waarop dit moet gebeuren, is nog geen overeenstemming, bleek woensdag in een debat.

Een verkenner praat vlak na de verkiezingen met de partijleiders over hun eerste ideeën voor politieke samenwerking en een mogelijke coalitie. Deze fase duurt minimaal veertien en maximaal 21 dagen. In die periode wordt de nieuwe Kamer geïnstalleerd. Dit keer gebeurt dat op 6 december. Daarna begint de formatie.

De Kamer wil afspraken maken om te voorkomen dat het opnieuw misgaat. De twee verkenners in 2021, Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66), gingen hun boekje ver te buiten. Dat kwam bij toeval naar buiten toen de notities werden gefotografeerd die Ollongren in haar handen had toen ze naar buiten kwam. Daarop stond onder meer "functie elders" vermeld bij de naam van Pieter Omtzigt, toen nog Kamerlid voor het CDA. De gang van zaken leidde tot een diepe vertrouwenscrisis op het Binnenhof, waarna het bijna een jaar duurde voordat een nieuw kabinet aantrad.

In ieder geval het CDA, SGP, ChristenUnie en BBB pleiten voor een terugkeer van de koning als verkenner "omdat het staatshoofd de enige is die neutraal is en boven de partijen staat". In 2012 had de toen net aangetreden Tweede Kamer de rol van het staatshoofd afgeschaft, maar dat is een "verkeerde afslag" geweest, zei CDA'er Bart van den Brink. Er is volgens hem juist "behoefte aan afkoeling na een hele hectische verkiezingsperiode". De SGP bereidt een motie hiertoe voor.

Onder meer D66, SP, GroenLinks-PvdA en Kamerlid Pieter Omtzigt willen de koning juist niet terug. Ze willen liever één verkenner met enige afstand tot de politiek. De Raad van State denkt daarbij aan haar eigen vicepresident. Partijen denken hier verschillend over. De VVD heeft praktische vragen over de terugkeer van de koning, maar sluit die niet uit. Een eindoordeel is aan de fractie, laat VVD-Kamerlid Ingrid Michon na afloop weten.

Verder wil de Kamer de duur van de formatie beperken, bijvoorbeeld door deadlines te stellen en regelmatig te debatteren. Maar hoe dat er precies uit gaat zien, moet later blijken. Een voorstel daartoe van Pieter Omtzigt, Laurens Dassen (Volt) en Joost Eerdmans (JA21) kan vooralsnog op lauw enthousiasme rekenen, maar ook in een ander voorstel van GroenLinks/PvdA en D66 staat de mogelijkheid tot deadlines. Volgende week dinsdag wordt over verschillende voorstellen gestemd.