Psycholoog Laura Batstra: “Dat ADHD een hersenstoornis is, is gebakken lucht”

Volgens psycholoog en auteur Laura Batstra is ADHD een probleem van de hele maatschappij. Ze vraagt zich af of we niet een andere vraag dan ‘Wat veroorzaakt ADHD?’ mogen gaan stellen, namelijk: ‘waarom is druk en dromerig gedrag in onze maatschappij eigenlijk zo’n probleem?’ Met de onlangs verschenen herziene versie van haar boek ‘ADHD: macht en misverstanden’ doet ze wederom veel stof opwaaien. “Opvoeden is worstelen. Het zou veel uitmaken als ouders hun verwachtingen wat bijstellen.”

Over ADHD horen we de laatste tijd steeds meer. Het lijkt wel alsof het vaker voorkomt dan pakweg tien jaar geleden. De Gezondheidsraad heeft in 2014 een rapport uitgebracht met de conclusie dat het gedrag van Nederlandse kinderen de laatste decennia echter niet is veranderd, maar dat we druk en dromerig gedrag wel veel sneller als ADHD zijn gaan bestempelen. “Soms heb je als ouders liever dat je kunt zeggen dat je kind het stempel adhd heeft, dan dat je moet zeggen dat je kind achterblijft op school of lastig te hanteren is. We zijn vrij intolerant, kritisch en veroordelend naar elkaar. Als ouders kampen met een kind dat druk gedrag vertoont, komt er van andere ouders regelmatig kritiek in plaats van hulp.”

Na haar eerste boek ‘Hoe voorkom je ADHD? Door de diagnose niet te stellen’ logen de kritieken er niet om. Ook nu krijgt Laura extreem negatieve en vijandige reacties. Wat is haar boodschap? ADHD is geen aanwijsbare hersenstoornis en van medicatie zoals Ritalin moeten we niet te veel verwachten. “Ritalin corrigeert geen chronisch breindefect en voorkomt ook geen problemen. Het zijn pillen die tijdelijk bepaald gedrag onderdrukken, maar hier leren we niets van.” Ze krijgt van ouders boze reacties omdat deze zich aangevallen voelen door haar boodschap. “Dit zijn ouders die gekozen hebben voor een diagnose en medicatie en daar veel houvast aan hebben. Ik haal die houvast weg en geef daarvoor in de plaats: het is een probleem van de hele maatschappij. Maar die maatschappij veranderen we niet van de één op de andere dag.”

Ook vanuit de psychiatrie is er veel tegenwind, een vakgebied waar Laura zelf werkzaam is geweest. “Ik ben uit de psychiatrie gestapt om vrij te zijn. Het is heel moeilijk om binnen dit vakgebied een andere mening te hebben en toch prettig te werken. Ze proberen je invloed en stem zo klein mogelijk te houden.” Inmiddels maakt ze onderdeel uit van het samenwerkingsverband ‘Druk & Dwars’, waarbij ze zich richt op voorlichting aan ouders en leerkrachten om anders tegen ADHD en druk, dwars en dromerig gedrag aan te kijken. “Er bestaan veel misverstanden over ADHD, zoals dat je ermee geboren wordt, dat het een gevolg is van een tekort aan een stofje in je hersenen, dat de hersenen van iemand met ADHD er anders uitzien en dat ADHD de oorzaak is van hyperactiviteit. Dit is niet waar. ADHD is een naam voor gedrag waar we moeite mee hebben.” Naast voorlichting richt Laura zich op het normaliseren van opvoedstress en biedt ze opvoedcursussen aan. “Opvoeden is worstelen. Het zou veel uitmaken als ouders hun verwachtingen wat bijstellen. Dat het alleen maar fantastisch en gezellig is, klopt niet. Het is beter om te denken: het wordt een pittige tijd met ook mooie momenten. Dat is een stuk reëler.”

Waarom is druk, dwars en dromerig gedrag volgens Laura in onze maatschappij een probleem? “Dat heeft te maken met de prestatiemaatschappij waarin we leven, die een enorme druk op scholen én kinderen legt. Scholen stellen veel eisen aan kinderen. Je moet zes uur lang tussen vier muren taakgerichte werkjes doen. Als een kind zich niet goed kan concentreren en liever wil bewegen, is het moeilijk om aan die eisen te voldoen. Vervolgens schieten scholen in de stress, want die worden afgerekend op de prestaties van hun leerlingen.” Daarnaast is er volgens Laura een dwangmatige behoefte dat alles leuk moet zijn. “We zitten met z’n allen op Facebook te doen alsof we het allemaal geweldig hebben. De een heeft het nog fantastischer dan de ander, terwijl veel mensen opvoedproblemen hebben en aan het worstelen zijn. We leven in een maatschappij waarbij veel mensen naar buiten toe voornamelijk bezig zijn met het plaatje ‘ik heb het zo fantastisch’. Als het om zaken als opvoeding gaat, is dit dan wel realistisch? Wat doet dit met mensen die best wel een pittig kind hebben en denken: ik kan niet aan dat beeld voldoen?”

Laura is van mening dat we te lang hebben gezocht in de hersenen van individuele kinderen naar dé oorzaak van ADHD. Tegenwoordig is er volgens haar een nieuwe hype, waarbij de oorzaak in de darmen wordt gezocht. “Ik vind dat net zo beperkt. We mogen veel breder kijken, bijvoorbeeld naar hoe we onderling met elkaar en met druk gedrag omgaan. Zowel leerkrachten als ouders kunnen op een andere manier met kinderen die druk gedrag vertonen omgaan, als wij met z’n allen toleranter worden. Kritiek op je kind krijgen, is het allerergst voor ouders. We mogen wat minder afwijzend zijn als een kind anders is dan andere kinderen. Zo worden veel drukke kinderen buitengesloten van kinderfeestjes en speeldates. Waarom? Daar hebben we allemaal een verantwoordelijkheid in. Je moet ze juist uitnodigen. Sociale uitsluiting maakt het probleem alleen maar erger.”

Ook stelt Laura de hoge werkdruk en de lage salarissen binnen het onderwijs aan de kritische kaak. “Leraren krijgen van alles op hun bord waar ze niet voor geleerd hebben. Ze hebben meer ondersteuning nodig vanuit de overheid: meer salaris en minder grote klassen. Ik denk echt dat het een zwaar ondergewaardeerd beroep is.” Extra aandacht voor het onderwijs en leerkrachten betaalt zich volgens Laura op den duur terug, want hierdoor heb je straks minder kinderen die als probleem worden ervaren. “Er is te weinig ruimte in de klas om goed met druk en dwars gedrag om te gaan. Van de overbelasting in het onderwijs zijn de kinderen uiteindelijk de dupe.”

Tot slot, wat hebben kinderen die druk, dwars en dromerig zijn volgens Laura nodig? “Geef ze niet pas aandacht als ze iets doen wat niet mag. Benoem juist ook het gewenste gedrag. Wees voorspelbaar, zodat ze weten wat er komt en hoe de dag eruit gaat zien. Vertel ze wat ze wél mogen in plaats van de hele dag door wat ze niet mogen. Als een kind niet mag rennen in huis of in het klaslokaal, waar mag hij of zij dan wel zijn of haar energie uitleven?” Maar laten we vooral deze kinderen de ruimte geven om een manier van leven te vinden die bij hen past in plaats van ze het gevoel te geven dat ze zich moeten aanpassen. Kinderen die dit gedrag vertonen, aldus Laura, hebben veel kwaliteiten en talenten. Laat ze vooral hun eigen pad bewandelen, ook als dit betekent dat ze dan geen havo of vwo gaan doen.