Rapport: aanpak corruptie bij douane schiet nog steeds tekort

Het beleid van de douane om corruptie tegen te gaan schiet nog steeds behoorlijk tekort. De douane is te afwachtend, en de aanpak moet steviger en specifieker. De organisatie past zich te laat aan criminelen aan, die hun werkwijze juist snel aanpassen. Dat staat in een kritisch rapport van KPMG waar de douane om had gevraagd na een reeks incidenten met corrupte ex-douaniers. De huidige aanpak is "eerder reactief dan proactief".

Corruptie is "voor de meeste medewerkers een 'ver-van-mijn-bed-show'", concluderen de onderzoekers. De anticorruptiemaatregelen zijn vooral gericht op ambtenaren met de meest risicovolle functies, terwijl op vrijwel elke positie mensen werken die "vanwege hun kennis en informatie kwetsbaar zijn voor criminele infiltratie", valt te lezen in het rapport, dat verantwoordelijk staatssecretaris Alexandra van Huffelen naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.

Op de werkvloer is een gebrek aan "actuele en diepgaande kennis en inzichten", schrijven de onderzoekers. En in hoeverre douaniers zich bewust zijn van de risico's, hangt sterk af van hun eigen teamleider. Kennis over corruptierisico's is dan ook slechts "versnipperd aanwezig" bij de douane. De ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor de aanpak van corrupties staan "relatief veraf van de dagelijkse praktijk".

De thema's integriteit en corruptie worden te weinig besproken door douaniers, stelt KPMG vast. "Dilemma's en twijfels" hierover worden niet standaard gedeeld met leidinggevenden. Daarnaast wordt "niet of nauwelijks" geleerd van corruptie-incidenten of vermoedens van omkoping.

Onterecht kijkt de douane te veel naar privéomstandigheden van douaniers als wordt gekeken of zij een risico vormen. Maar werkomstandigheden en privésituaties spelen juist geen grote rol, volgens KPMG. "Samenwerking met criminelen kan onbewust beginnen, als goed bedoelde vriendendienst", zegt Nanette van Schelven, directeur-generaal van de douane, in een reactie. "Soms speelt de verleiding van geld, in combinatie met druk of dreiging. Onze inzet wordt om alle medewerkers te beschermen tegen de risico’s die zij lopen en weerbaarder te maken."

De onderzoekers bevelen onder meer aan op directieniveau een of meer deskundigen aan te stellen die de regie voeren over de aanpak van corruptierisico's. Daarnaast moeten er duidelijke spelregels komen voor alle medewerkers, en een centraal gecoördineerd programma om het bewustzijn rond het thema corruptie te vergroten. Verder moet gebruik worden gemaakt van data-analyse om inzicht te krijgen in mogelijke corruptiesignalen binnen de organisatie.