Schaduw verraadt wanneer Vermeer zijn Gezicht op Delft schilderde

Een groep wetenschappers heeft uitgerekend wanneer Johannes Vermeer een van zijn beroemdste schilderijen heeft gemaakt. Dat deden ze aan de hand van het zonlicht op het kunstwerk. Hun conclusie: Vermeer schilderde zijn Gezicht op Delft waarschijnlijk op 3 of 4 september 1659, rond 8.00 uur 's ochtends.

Onderzoeker Donald Olson van de Texas State University en zijn collega's hebben het schilderij meer dan een jaar bestudeerd. Ze bekeken oude kaarten van Delft, gebruikten Google Earth om de locatie van gebouwen op het schilderij te zoeken en met elkaar te vergelijken en deden veldwerk in Delft zelf. Ook bestudeerden ze het schilderij in het Mauritshuis in Den Haag.

De onderzoekers concluderen dat Vermeer op de bovenverdieping van een herberg aan het Zuideinde moet hebben gestaan. Die plek ligt net ten zuiden van het centrum van Delft. Nu is het een grasveldje omringd door appartementencomplexen. Vermeer keek naar het noorden. Op het schilderij is onder meer de Nieuwe Kerk van Delft te zien. De toren wordt rechtsvoor verlicht door de zon en valt linksachter in de schaduw. Dat betekent dat het licht op het schilderij uit het zuidoosten komt, en dat het dus ochtend is. Dit wordt bevestigd door een klok aan de gevel van een ander gebouw. Die klok geeft aan dat het ongeveer 8.00 uur is.

Vervolgens gebruikten de onderzoekers een speciaal computerprogramma om uit te rekenen wanneer de zon rond 8 uur 's ochtends precies goed stond om die schaduwen op de Nieuwe Kerk te werpen. Er waren twee mogelijkheden: tussen 6 en 8 april en op 3 of 4 september. De bomen op het schilderij hebben veel bladeren, dus april valt volgens de onderzoekers af. Dan blijft september over.

Een andere aanwijzing is het ontbreken van het carillon in de toren van de Nieuwe Kerk op het schilderij. Dat klokkenspel werd tussen april en september 1660 geïnstalleerd, en dus moet Vermeer het schilderij eerder hebben gemaakt.

Olson gebruikt vaker zonlicht, maanlicht, de sterren en de wind om uit te rekenen wanneer schilderijen precies zijn gemaakt. Zo rekende hij uit dat Vincent van Gogh zijn Landschap met korenschelven en opkomende maan moet hebben geschilderd op 13 juli 1889 om 21.08 uur. Het schilderij waarmee het impressionisme ontstond, werd volgens Olson gemaakt op 13 november 1872 om 7.35 uur. Toen maakte de Franse schilder Claude Monet een indruk van de zonsopkomst bij de haven van Le Havre.