Speelveld verandert: ongewis wie straks politieke hoofdrol spelen

Het politieke speelveld zal de komende maanden enorm veranderen. De VVD en het CDA moeten op zoek naar een nieuwe leider: maandag kondigde zowel demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte als CDA-voorman Wopke Hoekstra aan niet beschikbaar te zijn als lijsttrekker. Bij beide partijen staat niet een duidelijke opvolger klaar. Ook is het allerminst zeker dat D66-leider Sigrid Kaag de lijst van haar partij opnieuw aanvoert, en moet blijken wie op nummer één komt van een mogelijke gezamenlijke lijst van PvdA en GroenLinks.

Bij het CDA meldden de afgelopen uren en dagen ook nog twee andere kopstukken dat zij niet op de verkiezingslijst willen: woonminister Hugo de Jonge (die in de aanloop naar de vorige verkiezingen kort lijsttrekker was) en fractievoorzitter Pieter Heerma. De CDA-top benadrukt steeds dat er ruimte moet komen voor een nieuwe generatie. De verwachting is dan ook dat het bestuur een jonge nieuwe partijleider op het oog heeft, maar een kandidaat wordt pas later voorgedragen.

Dat laatste geldt niet voor de VVD. De top van de partij draagt nog deze week een lijsttrekker voor. Fractievoorzitter Sophie Hermans gaat nog nadenken over haar kandidatuur. Justitieminister Dilan Yesilgöz wordt als kanshebber gezien, evenals voormalig minister Edith Schippers, die net op het Binnenhof is teruggekeerd als leider van de VVD-fractie in de Eerste Kamer.

Partijleiders Attje Kuiken en Jesse Klaver van respectievelijk de PvdA en GroenLinks willen allebei nog niet vooruitlopen op wie straks hun gezamenlijke lijst gaat aanvoeren, als die er komt. Leden stemmen deze week of ze die gecombineerde lijst en een gedeeld verkiezingsprogramma wel willen, maar de verwachting is dat hier genoeg steun voor komt.

Klaver is al sinds 2015 leider van GroenLinks en staat al lang linkse samenwerking voor. Kuiken nam het partijleiderschap vorig jaar 2022 juist tussentijds over, toen Lilianne Ploumen uit de politiek stapte. Het kan goed zijn dat een nieuwe leider van buiten Den Haag komt. Zo worden de Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman en Eurocommissaris Frans Timmermans (beiden PvdA) in de media vaak genoemd.

D66-leider Sigrid Kaag moet nog aankondigen of ze doorgaat. Op vragen over haar kandidatuur antwoordde ze nog niet bevestigend. De vicepremier gaf eerder aan dat haar familie vanwege de bedreigingen hoopt dat ze de landelijke politiek verlaat. In Den Haag wordt verwacht dat zij niet doorgaat. Klimaatminister en voormalige fractievoorzitter Rob Jetten wordt door sommigen als logische opvolger gezien, ook de huidige fractievoorzitter Jan Paternotte wordt weleens genoemd.

In politiek Den Haag wordt ook gekeken naar oud-CDA'er Pieter Omtzigt. Dat populaire Kamerlid zou volgens sommige opiniepeilers hoge ogen kunnen gooien als hij met zijn eigen partij meedoet aan de verkiezingen. Hij neemt later een besluit over zijn politieke toekomst.

Van de belangrijkste oppositiepartijen PVV en BBB staat de lijsttrekker vast: in principe gaan partijleiders Geert Wilders en Caroline van der Plas gewoon door.