Topvrouwen.nl wordt per heden onderdeel van de ondersteunende SER-infrastructuur voor diversiteit en inclusie op de arbeidsmarkt. Deze infrastructuur wordt opgezet voor de uitvoering van de aanbevelingen uit het SER-advies ‘Diversiteit in de top. Tijd voor versnelling’. “Wij gaan onvoorwaardelijk voor hetzelfde doel: een betere doorstroom van vrouwen naar de top van het bedrijfsleven,” zeggen SER-voorzitter Mariëtte Hamer en Topvrouwen.nl-voorzitter Marguerite Soeteman-Reijnen.
Topvrouwen.nl maakt de groep hooggekwalificeerde board-ready vrouwen in Nederland zichtbaar door een database. SER-voorzitter Mariëtte Hamer: “De talentenbank van Topvrouwen.nl is essentieel om een betere doorstroom van vrouwen naar de topgremia van het bedrijfsleven te realiseren.” Topvrouwen.nl-voorzitter Marguerite Soeteman-Reijnen “We hebben veel voeling met het bedrijfsleven. Met onze database en bijeenkomsten laten wij bestuurders van het bedrijfsleven en de overheid zien dat er vrouwelijk talent in overvloed is. We verbinden partijen en delen best practices.” De werkwijze van Topvrouwen.nl om bedrijven met raad en daad bij te staan wordt bij de SER gecontinueerd.
Aandacht voor diversiteit mag niet verslappen
De positieve boodschap ten spijt leven er bij Hamer en Soeteman-Reijnen ook zorgen over de doorstroom van topvrouwen. Nederland is – net als de rest van de wereld – getroffen door een gezondheidscrisis van ongekende omvang, waarvan de uiteindelijke repercussies zich vooralsnog slechts laten raden. Het coronavirus eist levens, laat economieën wankelen én zou in Nederland de prille opmars van vrouwen naar de topgremia van het bedrijfsleven in de knop kunnen breken. Hamer: “De focus ligt nu terecht op het indammen en zo goed mogelijk doorkomen van deze pandemie. Op elkaar letten is van groot belang.” Dat laat onverlet dat de aandacht voor de arbeidsmarktpositie van (top)vrouwen niet mag verslappen. Hamer onderkent dat dat gevaar bestaat in crisistijd, waarin het accent voor bedrijven ligt op ‘overleven’. Tegelijkertijd is zij ervan overtuigd dat deze crisis de businesscase van diversiteit en inclusie extra helder maakt. “De coronacrisis stelt Nederland, en daarmee het bedrijfsleven, op vele niveaus voor ingewikkelde vraagstukken. Dat vraagt om verschillende inzichten en ervaringen.”
Het ontstaan van intrinsieke motivatie voor meer diversiteit en inclusie bij een groeiende groep bedrijven zou dus een positieve bijvangst kunnen zijn, hoewel de geesten al vóór de crisis rijp bleken. “De SER heeft tijdens zijn adviesvoorbereiding een breed draagvlak gecreëerd door het bedrijfsleven en vele experts te betrekken, en door dialoogbijeenkomsten over zowel gender- als culturele diversiteit te organiseren.” De weerslag daarvan verdwijnt niet zomaar, maar moet wel worden bewaakt – Hamer benadrukt hoe meerdere maatschappelijke vraagstukken zich nu al verscherpen. Denk bijvoorbeeld aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt met veel zzp’ers, uitzendkrachten en flexwerkers.
“Vanuit de wens om vooruit te kijken, heb ik het initiatief genomen tot een denktank waarin behalve de sociale partners ook instellingen als het Centraal Planbureau, het Sociaal en Cultureel Planbureau, het Centraal Bureau voor de Statistiek, De Nederlandsche Bank, de Raad voor Volksgezondheid en Welzijn, de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en Clingendael deelnemen. Deze denktank buigt zich over wat nodig is om de maatschappelijke en economische schade zoveel mogelijk beperkt te houden.”
Oppassen voor oude reflexen
De positie van topvrouwen in crisistijd is uiteraard ook bij Soeteman-Reijnen top of mind. “Deze crisis wordt vaak een black swangenoemd: een ontwrichtende gebeurtenis die niemand kon voorzien. Dat klopt niet; in meerdere veiligheidsanalyses was de uitbraak van een wereldwijde infectieziekte als corona wel degelijk voorzien.” Het is nodig lessen te trekken uit wat er misging, maar tegelijkertijd moeten leiders doorpakken met oog op de toekomst. “Nu we ons geconfronteerd zien met het onvermijdelijke, is het tijd om leiderschap te tonen. Dat leiderschap zit in empathisch vermogen: benadrukken dat we de crisis samen het hoofd bieden, dat we samen sterk zijn. Leiders met AQ – waarbij de ‘a’ staat voor aanpassingsvermogen en snel anticiperen op een veranderende omgeving – zijn harder dan ooit nodig. Daarmee is het belang van verschillende invalshoeken duidelijker dan ooit. Diversiteit en inclusie vormen, samen met het gebruik van relevante datasets die immers ook voor nieuwe inzichten zorgen, het antwoord op de uitdagingen van nu.”
De beperkte zichtbaarheid van vrouwen baart Soeteman-Reijnen momenteel extra zorgen. “Miljoenen vrouwen werken in vitale beroepen – zij houden Nederland overeind. Deze vrouwen worden echter te weinig vertegenwoordigd in crisismanagementteams, of we het nu hebben over politiek of bedrijfsleven. De crisis valt samen met het moment dat leiders de voorstellen van de SER, die nu wettelijk verankerd worden, in de praktijk gaan brengen. Die periode van conversie is uitermate belangrijk. Zowel tijdens deze crisis als met het oog op de lange termijn mogen we niet laten gebeuren dat de vrouwelijke inbreng ondersneeuwt.”
De Topvrouwen.nl-voorzitter wijst op het gevaar dat zittende leiders in crisistijd terugvallen op bekende reflexen. “Vrouwelijke benoemingen worden te vaak gezien als een risico, en daarmee bestaat het risico dat mannen wederom liever mannen benoemen. Daar moeten we alert op zijn.” Desondanks heeft ze meer dan voldoende vertrouwen in de kracht van vrouwelijke leiders die opstaan. “Er bestaan veel voorbeelden van vrouwen die verschil maken binnen uiteenlopende bedrijven en organisaties. Neem bijvoorbeeld het Nederlandse Rode Kruis, in deze tijden relevanter en zichtbaarder dan ooit. De noodhulporganisatie wordt geleid door ervaren, zeer competente vrouwen. De laatste jaren heeft Topvrouwen.nl laten zien dat er ontzettend veel talentvolle vrouwen zijn met toegevoegde waarde op het hoogste niveau. Er is een zaadje geplant dat allang is ontkiemd. Bedrijven met gebalanceerde topteams doen het goed en dat besef sijpelt steeds verder door. Dat stemt positief.”
Van voorstel tot wet
Het kabinet heeft de SER op 29 juni 2018 gevraagd advies uit te brengen over wat Nederland kan doen om meer genderdiversiteit en culturele diversiteit te bereiken in de top van het bedrijfsleven. Op 20 september 2019 publiceerde de SER het advies ‘Diversiteit in de top. Tijd voor versnelling’. Op 7 februari 2020 kwam de definitieve kabinetsreactie: het advies met de daarin opgenomen aanbevelingen van de SER wordt integraal overgenomen. Een van de in het oog springende aanbevelingen is het ingroeiquotum, dat behelst dat de raden van commissarissen van ’s lands grootste beursgenoteerde ondernemingen voor tenminste 30 procent uit vrouwen moeten bestaan. Zolang dat percentage niet bereikt is, zijn mannelijke benoemingen nietig. De 5.000 grootste ondernemingen moeten plannen opstellen om hun (sub)top diverser te maken. Behalve genderdiversiteit moeten bedrijven ook meer culturele diversiteit realiseren. Het opzetten van een database voor multicultureel talent – als spin off van de bekende database met vrouwelijk talent van Topvrouwen.nl – is een van de mogelijkheden die verkend wordt.
Op dit moment werken het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de wettelijke regeling rondom de implementatie van het SER-advies. De regeling komt uiteindelijk in het Burgerlijk Wetboek te staan. Het wetsvoorstel doorloopt hetzelfde traject als iedere andere wet. De internetconsultatie is inmiddels gestart. Daarna zal het wetsvoorstel via de Ministerraad aan de Raad van State worden gezonden, waarna het naar de Tweede Kamer wordt gestuurd. Na behandeling in de Tweede Kamer staat behandeling in de Eerste Kamer op stapel. Na goedkeuring van de Eerste Kamer kan het wetsvoorstel in werking treden.
In de kabinetsreactie werd aangekondigd dat de wettelijke regeling dit voorjaar naar de Raad van State zal worden gestuurd. Dat is nog steeds het streven, ook omdat het van belang is dat ‘wettelijk vacuüm’ zo kort mogelijk is (de eerdere streefcijferwet was tot 1 januari 2020 geldig). De exacte datum van de inwerkingtreding hangt echter af van de behandeltermijn van de Raad van State en de Eerste en Tweede kamer. Ondertussen neemt de SER het initiatief voor het realiseren van een ondersteunende infrastructuur rondom diversiteit, waarvan de invulling momenteel nader uitgewerkt wordt met ministeries en betrokken partijen. Die ondersteuningsstructuur is erop gericht organisaties die zich bezighouden met diversiteit met elkaar te verbinden, maar ook om adequate monitoring mogelijk te maken.
Een magische datum
De in ontwikkeling zijnde wetgeving rondom diversiteit vormt in de nabije toekomst ook een stok achter de deur: de wetgeving rondom het vrouwenquotum zal naar verwachting vanaf begin 2021 van kracht worden. Hamer: “Ik wil benadrukken dat deze wet veel meer omvat dan alleen het vrouwenquotum, waar veel media op inzoomen. Zo’n 5.000 grote ondernemingen worden verplicht zelf ambitieuze streefcijfers op te stellen, in combinatie met een gedegen plan om deze cijfers daadwerkelijk te realiseren. Deze 5.000 ondernemingen vormen een belangrijke groep: ze zorgen voor innovatie en groei, en daarmee hebben ze een voorbeeldfunctie. We werken aan een infrastructuur om deze bedrijven te ondersteunen bij het uitvoeren van diversiteitsbeleid. Ook Diversiteit in Bedrijf, een project gericht op het bevorderen van diversiteit en inclusie op de werkvloer, maakt deel uit van deze infrastructuur. Diversiteit in Bedrijf richt zich op meerdere dimensies van diversiteit, waaronder etnische, culturele en religieuze diversiteit, gender, LHBTI, leeftijd en arbeidsbeperking en chronische ziekte. Er wordt dus op vele manieren en niveaus werk gemaakt van maatregelen gericht op het borgen van instroom, het voorkomen van uitstroom, het vergroten van de kweekvijver en het realiseren van culturele diversiteit. Het realiseren van man/vrouw-balans én culturele diversiteit op de werkvloer en in de toplagen vereist nu eenmaal een brede en integrale aanpak. De silver bullet bestaat niet, zoveel is duidelijk.”
Soeteman-Reijnen: “Exact. Topvrouwen.nl zet in op een toename van het aantal vrouwen in bestuurskamers, maar de reis is net zo belangrijk als het doel. Er is nog geen sprake van kansengelijkheid of een level playing field: het creëren daarvan is een proces. Het managen van verwachtingen is belangrijk: 1 januari 2021 zal geen magische datum zijn. Desondanks is het feit dat de Tweede Kamer de aanbevelingen van de SER integraal heeft overgenomen een belangrijke mijlpaal. Er komt daarmee een eind aan de discussie over het nut en de noodzaak van diversiteit, die zich al decennialang voortsleept. We gaan het doen, we gaan bouwen, punt. Executie en daadkracht, daar komt het op neer. Dat vergt ook ander gedrag van zittende leiders. Accountability is onlosmakelijk verbonden met de nieuwe regels rondom diversiteit. We kunnen niet langer accepteren dat leiders om de hete brij heen draaien en onder hun verantwoordelijkheid proberen uit te komen.”
De known unknowns zichtbaar maken
De werkwijze van Topvrouwen.nl – bedrijven met raad en daad bijstaan – moet doorgezet worden, ook gedurende de opbouw van de ondersteuningsstructuur. “We hebben enorm veel voeling met het bedrijfsleven. Met onze database en events laten wij bestuurders en de overheid zien dat er vrouwelijk talent in overvloed is. We verbinden partijen en delen best practices. Het contact tussen Topvrouwen.nl en zittende bestuurders gaat overigens regelmatig verrassend hands-on. Het komt zeker voor dat bestuurders of executive searchers de telefoon pakken om persoonlijk te overleggen. Op wat voor manier ze ook met ons in contact komen: we zijn er altijd op uit de known unknowns in de schijnwerpers te zetten – vrouwen die nog niet voldoende zichtbaar zijn, maar die wel het verschil kunnen maken.” Deze werkwijze zal bij de SER worden geïntegreerd.
Ook Hamer benadrukt het belang van het nemen van verantwoordelijkheid door leiders. “Bedrijven moeten niet alleen streefcijfers opstellen en plannen maken voor diversiteit in hun topgremia, maar ook transparant zijn over het proces, hun inzet en de resultaten. Alle bedrijven worden daarop gemonitord. Het feit dat die resultaten straks voor iedereen inzichtelijk zijn, is een groot verschil met de eerdere streefcijferregeling. Voorheen moesten bedrijven die het streefcijfer niet haalden rapporteren in hun bestuursverslag, maar er was geen sprake van monitoring. Dat dat nu wel het geval is, is een stevige stok achter de deur.”
De sleutel tot succes ligt volgens Hamer bij maatregelen die het ‘eigenaarschap’ bevorderen. De nadruk ligt daarbij meer op positieve stimulans dan op ‘straf.’ “Maatwerk staat voorop. We willen bedrijven helpen hun doelen te realiseren, op een manier dat het bedrijven echt iets oplevert. Alleen als bedrijven zelf een intelligente aanpak kiezen die past bij hun cultuur en sector, bereiken we effecten die duurzaam zijn en beklijven.”
Duurzame resultaten
Resultaten die duurzaam zijn en beklijven in plaats van ‘optische verbeteringen’: de SER en Topvrouwen.nl vinden elkaar in die gezamenlijke missie. Soeteman-Reijnen: “Tot nu toe waren Topvrouwen.nl en de SER stakeholders in het diversiteitsvraagstuk. Partijen met waardering voor elkaars kennis en kunde. Bij de totstandkoming van het SER-advies zijn veel partijen betrokken geweest, ook Topvrouwen.nl speelde een rol.” Hamer: “Topvrouwen.nl heeft de afgelopen jaren belangrijk werk verricht. De stichting heeft de focus van de discussie over vrouwelijk talent verlegd. ‘Ze zijn er niet’ veranderde hierdoor in ‘ze zijn er wel, en ze zijn zichtbaar.’ Dat wil je koesteren – net zoals de bijdrage van andere belangrijke partijen die zich bezighouden met diversiteit en inclusie. Het aanbod is te versnipperd, we willen de krachten bundelen. De database van Topvrouwen.nl is in mijn optiek ‘vitale ondersteuningsstructuur’, een prachtig instrument dat het mogelijk maakt rolmodellen in de spotlights te zetten en de horizon van executive searchpartijen te verbreden.”
Het idee om als Topvrouwen.nl voortaan onder de vlag van de SER te gaan werken, ontstond medio vorig jaar, licht Soeteman-Reijnen toe. “Dat begon toen ik als opvolger van toenmalig Topvrouwen.nl-voorzitter Marry de Gaay Fortman in beeld kwam. Van die gesprekken kregen Mariëtte en ik energie: het is prettig om de bereidheid onvoorwaardelijk voor hetzelfde doel te gaan in een ander te herkennen. Ik twijfel er niet aan dat de synergie die ontstaat door samenwerking tussen de SER en Topvrouwen.nl en vele andere samenwerkingspartners gaat zorgen voor een betere doorstroom van vrouwen naar de top.”
Het partnership is vanaf april 2020 definitief. “De komende maanden zal de samenwerking langzaam een duidelijke vorm aannemen. Voor Topvrouwen.nl geldt dat haar slagkracht groter zal worden nu er doelgericht gebruik wordt gemaakt van de SER-omgeving. Topvrouwen.nl blijft natuurlijk wel een herkenbaar brand. We blijven inzetten op speeddates en netwerkevents – hoewel we meer dan tevoren partijen op de inhoud willen verbinden.”
Komt er wellicht ook een database met multicultureel talent, als spin off van de inmiddels bekende database met board ready topvrouwen? Hamer: “Die mogelijkheid wordt verkend, het is zeker een optie. Duidelijk is al wel dat er een raad van advies komt voor de SER ondersteuningsstructuur, met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, politiek en overheid. In ons advies hebben we verder voorgesteld dat er een analoge regeling komt voor de semipublieke sector. Dit wordt uitgewerkt door het ministerie en is dus werk in uitvoering. En zo staat er nog meer op stapel dat nog niet volledig uitgekristalliseerd is – optimaliseren gaat stap voor stap. Zoals Marguerite al zei: de reis is net zo belangrijk als het doel.” Soeteman-Reijnen: “Desondanks hebben we beiden het eindresultaat helder voor ogen. Mariëtte en ikzelf zien graag zóveel vrouwen succesvol en duurzaam doorstromen naar de top, dat Topvrouwen.nl overbodig wordt. De essentie van leiderschap is immers het succesvol maken van anderen. De SER en Topvrouwen.nl gaan dat handen en voeten geven – samen kunnen we fungeren als wegwijzer naar dat doel.”
Tekst Nicole Gommers