Slimmer en veiliger rijden: Hoe hogere-ordevaardigheden het verkeer veiliger kunnen maken

Veilig autorijden gaat verder dan alleen beheersing van de auto. Bestuurders moeten ook complexe vaardigheden ontwikkelen om adequaat te reageren op uiteenlopende verkeerssituaties. Deze vaardigheden, bekend als hogere-ordevaardigheden, kunnen worden onderverdeeld in drie categorieën: cognitieve vaardigheden, kalibratievaardigheden en sociaal-affectieve vaardigheden. Samen zorgen ze ervoor dat een bestuurder niet alleen technisch bekwaam is, maar ook verstandige beslissingen neemt en rekening houdt met andere weggebruikers.

Gevaarherkenning en verkeersinzicht

Een van de belangrijkste aspecten van cognitieve hogere-ordevaardigheden is het vermogen om potentiële risico’s in het verkeer te identificeren en daarop te anticiperen. Dit proces bestaat uit verschillende stappen. Eerst moet een bestuurder gevaren opmerken in de omgeving, zoals plotselinge remacties of onvoorspelbaar rijgedrag van andere weggebruikers. Vervolgens moet hij inschatten welke situaties echt een risico vormen. Op basis hiervan neemt hij een beslissing over hoe hij het beste kan handelen, zoals snelheid minderen of van rijstrook wisselen. Tot slot moet hij deze beslissing snel en effectief uitvoeren om gevaarlijke situaties te voorkomen.

Kalibratie: Realistisch inschatten van eigen vaardigheden

Een ander essentieel element van veilig rijden is kalibratie, oftewel het inschatten van de eigen rijvaardigheden in relatie tot verkeerssituaties. Bestuurders die zichzelf overschatten, lopen een groter risico om in gevaarlijke situaties terecht te komen. Dit geldt met name voor jonge, onervaren automobilisten die zichzelf vaak vaardiger achten dan ze werkelijk zijn. Zij kunnen hierdoor geneigd zijn om risicovolle beslissingen te nemen, zoals harder rijden of onvoldoende afstand houden. Een realistisch zelfbeeld helpt bij het maken van verantwoorde keuzes en voorkomt onnodige ongelukken.

Autorijden als sociale interactie

Veel mensen beschouwen autorijden als een individuele handeling, maar in werkelijkheid is het een sociale activiteit waarbij de acties van één bestuurder direct invloed hebben op anderen. Wist je dat bijna een kwart van de Nederlanders bijvoorbeeld flirt in het verkeer? Lees meer over het onderzoek. Maar bestuurders moeten ook rekening houden met andere weggebruikers en situaties kunnen inschatten vanuit andermans perspectief. Het tonen van empathie en moreel verantwoord rijgedrag draagt bij aan een veiliger verkeer. Denk bijvoorbeeld aan het geven van voorrang aan een voetganger of het vermijden van agressief rijgedrag in druk verkeer. Helaas krijgen deze vaardigheden nog te weinig aandacht in rijopleidingen en examens.

De invloed van ervaring en leeftijd

Onderzoek toont aan dat het ongevalsrisico onder jonge bestuurders wordt bepaald door een combinatie van leeftijd en rijervaring. Onervaren bestuurders moeten gevaarherkenning en verkeersinzicht nog ontwikkelen, terwijl jongere bestuurders vaak impulsiever handelen. Naar schatting is 40% van het verhoogde risico toe te schrijven aan leeftijd en 60% aan een gebrek aan rijervaring. Dit laat zien hoe belangrijk het is om bestuurders niet alleen technisch op te leiden, maar hen ook te helpen realistische inschattingen te maken van hun vaardigheden en de risico’s op de weg.

Het trainen van gevaarherkenning

Gevaarherkenning kan worden aangeleerd en verbeterd door training. Simulaties en praktijkgerichte oefeningen helpen bestuurders om beter te anticiperen op gevaarlijke verkeerssituaties. Trainingen waarbij bestuurders leren om verschillende verkeerssituaties te beoordelen, kunnen het aantal ongelukken onder beginnende bestuurders aanzienlijk verminderen. Dit kan zowel via praktijklessen als via digitale middelen, zoals computersimulaties en interactieve lesprogramma’s.

Zelfevaluatie als essentieel onderdeel van rijopleidingen

Een effectieve manier om bestuurders bewuster te maken van hun vaardigheden en beperkingen is zelfevaluatie. In verschillende Europese landen, waaronder Nederland, Finland en Zweden, is zelfevaluatie al een verplicht onderdeel van het rijexamen. Kandidaten vullen voorafgaand aan het examen een formulier in waarin zij hun rijvaardigheid inschatten. Dit wordt vervolgens besproken na afloop van het examen. Hoewel de zelfevaluatie niet meetelt voor de uitslag, helpt het bestuurders om een realistischer beeld van hun eigen rijvaardigheden te krijgen. Dit draagt bij aan een betere kalibratie en daarmee aan veiliger rijgedrag.