Maks opvolger van In Europa al naar 9 landen

"Vanaf nu zal de lezer meer weten dan ik", zegt Geert Mak aan de vooravond van de verschijning van Grote Verwachtingen, de opvolger van zijn beroemde boek In Europa (2004). Jarenlang deed hij onderzoek en reisde hij rond voor de nieuwe publicatie over de laatste twee decennia. Dinsdag verschijnt het werk, dat op voorhand al aan negen landen is verkocht.

Dat hij niet kon meenemen hoe het afloopt met de brexit, dat is dan maar zo. "We willen altijd afgeronde verhalen, maar de brexit, die is de eerste dertig jaar nog geen afgerond verhaal, misschien wel nooit", aldus Mak tegen het ANP.

Een liefhebber van de Engelse auteur Charles Dickens ziet het natuurlijk meteen: de titel is geleend. Dickens' Great Expectations verscheen in 1860/1861. "Het is een beetje met een knipoog, maar ook met een lichte parallel. Het boek gaat over een arm jongetje, Pip, dat tot grote welvaart komt en dan ontdekt dat die rijkdom toch niet gelukkig maakt. Met Europa is er iets gebeurd dat daarop lijkt."

De verwachtingen waren groot, maar nu is veel van die Europese hoop en glorie verdwenen. "Het was goed bedoeld, maar de euro kwam er zonder een gedegen fiscale eenheid, er was geen gezamenlijk migratiebeleid. Toen de crisis kwam, lag het Europese scheepje niet zo stevig op zee."

Mak vond het voor zichzelf "verhelderend" om al de wilde, recente ontwikkelingen op een rijtje te zetten. Een imaginaire figuur hielp hem de benodigde distantie te nemen: "Ik heb erg veel gehad aan een denkbeeldige student uit 2069, die vanuit die toekomst naar onze tijd kijkt. Ik ben jaloers op hem, hij weet de afloop van de dingen. Tegelijk hielp hij me afstand te nemen en al een wat meer historisch perspectief te geven."

Al zijn onderzoek en voorbereidingen deden iets met Mak. Zo werd hij tijdens het bestuderen van de bankencrisis steeds verontwaardigder, vertelt hij: "Over de nonchalante wijze waarop een deel van de sector met die enorme publieke verantwoordelijkheid omging en het belang van hele bevolkingen in de waagschaal stelde. De verantwoordelijken zijn er gemakkelijk mee weggekomen om vervolgens hun arrogante neuzen weer in de lucht te steken."

Begrip en respect groeiden intussen voor sommige van de Europese leiders en hun worstelingen met praktische en morele dilemma's, met name voor Angela Merkel, die "met eindeloos zwoegen voorkwam dat we door de Oekraïne-crisis niet in een geweldig militair conflict zijn beland".

Op het nieuwe boek volgt 22 december een tiendelige VPRO-serie op tv.