Tsjech Forman schreef filmgeschiedenis

De drang naar vrijheid en de afkeer van gezag is een veelvoorkomend thema in het werk van de Tsjechisch-Amerikaanse regisseur Milos Forman. Hij overleed vrijdag op 86-jarige leeftijd. Hét voorbeeld daarvan is Randle McMurphy in One Flew over the Cuckoo's Nest (1975), de gedetineerde in een psychiatrisch centrum die zich keert tegen de verpleegkundige Mildred Ratched die hem met harde hand haar wil probeert op te leggen.

Maar ook de Spaanse schilder Francisco Goya, de pornoproducent Larry Flint en de jongeren in de musical Hair zijn buitenstaanders aan wie Forman een film wijdde.

Het oeuvre van Forman is niet groot, maar sommige van zijn werken worden gerekend tot de belangrijkste in de filmgeschiedenis. Voor One Flew over the Cuckoo's Nest kreeg hij de vijf belangrijkste Oscars. Slechts twee andere titels in de geschiedenis ontvingen ook de beeldjes voor beste film, regisseur, mannelijke hoofdrol (Jack Nicholson), beste vrouwelijke hoofdrol (Louise Fletcher) en scenario. Ook Amadeus (1984), over de wedijver tussen de componisten Wolfgang Amadeus Mozart en Antonio Salieri, was zeer succesvol. De film verwierf acht Oscars, waaronder die voor beste film en beste regisseur.

Forman werd in 1932 geboren in Caslav, ten oosten van Praag in het toenmalige Tsjechoslowakije. Hij groeide op in het gezin van een protestantse hoogleraar en een hotelhoudster. De nazi's arresteerden zijn vader, omdat hij verboden boeken verspreidde en deporteerden hem naar het concentratiekamp Buchenwald, waar hij in 1944 stierf. Zijn moeder was een jaar daarvoor in Auschwitz gestorven. Later ontdekte Forman dat niet de hoogleraar, maar een Joodse architect zijn biologische vader was.

Forman studeerde aan de filmacademie in Praag en maakte een aantal komedies waarvan Lasky jedne plavovlasky (in het Engels Loves of a Blonde, 1964) en Hori, ma panenko (The Fireman's Ball, 1967) het bekendst zijn. Dat laatste werk, Formans eerste film in kleur, werd genomineerd voor de Oscar voor beste niet-Engelstalige film.

Toen de troepen van het Warschaupact in augustus 1968 een einde aan de Praagse Lente maakten, was Forman in Parijs. Hij besloot niet naar zijn land terug te keren, maar emigreerde naar de VS. Zijn eerste film daar was Taking Off (1971), over de zoektocht van ouders naar hun van huis weggelopen dochter. One Flew over the Cuckoo's Nest maakte hem wereldberoemd.