Er is veel leed dat volgens Frederiek Voskens-Nabben onder tafel blijft liggen, en dat is niet nodig. Ze heeft iets met taboes en kaart deze aan door ze bespreekbaar te maken. Ze maakt al heel lang op verzoek interactieve voorstellingen, waarbij alle betrokken partijen met elkaar in gesprek kunnen gaan. “Theater leent zich voor inzicht en reflectie. Het is geen wijzende vinger, zo van ‘je doet het niet goed’. Ik weet niet wat goed of fout is, daar gaat het niet over. Met mijn producties nemen we de tijd om in gesprek te zijn met elkaar en nieuwsgierig te zijn naar een mening van iemand anders.”
Toen ze in 2007 startte met PodiumT om theaterproducties te maken, rolde ze meteen als vanzelf in de taboesfeer. “Het gebeurde gewoon zo. Het begon met een vraag van een club gynaecologen en farmaceuten of ik het taboe dat er ligt op incontinentie een podium kon geven. Ik werd gevraagd om een stuk wat in België al speelde als Nederlandse actrice te spelen. Ik mocht het herschrijven. Ik las een verdrietige vrouw die haar sociale leven kwijt was. Waar is de interactie met de zaal, dacht ik. Ik heb er een interactief concept van gemaakt, waardoor er gesprekken konden plaatsvinden met patiënten, partners, familie en artsen, dus alle betrokkenen. Ik heb een tournee gedaan door het land. Toen dacht ik: nou, dan weet ik nog wel wat taboes waarover we in gesprek mogen gaan.”
Gedeelde besluitvorming
Naar aanleiding van deze voorstelling, die drie jaar heeft gespeeld, kreeg ze in 2011 een vraag van iemand die in de zorg werkte. “Ze gaf aan dat het een taboe is om als arts samen met je patiënt het behandelingsplan te bespreken. Vroeger stond een arts op een voetstuk en had de patiënt weinig tot niets in te brengen. Inmiddels is er steeds meer gezamenlijk overleg en vindt er gedeelde besluitvorming, shared decision making, plaats. Het gaat over gesprekken voeren, maar dat gebeurde niet, en nog steeds te weinig Deze voorstelling heeft tien jaar gedraaid, maar kunnen we vandaag nog steeds spelen. Het lijkt zo voor de hand liggend, maar dat is het niet voor veel artsen. Alles moet snel, binnen tien minuten. Het systeem is er ook niet naar. Een patiënt luistert naar een arts en verwacht dat hij of zij het weet. Die arts moet met een oplossing komen. Daarbij spreek je een arts niet tegen. Niemand doorbrak die overtuiging. Daar liggen taboes aan ten grondslag. Vanuit deze voorstelling vloeide het onderwerp gesprekken over de laatste levensfase voort. Daar hebben we behoorlijk interessante en spannende gesprekken over gevoerd.”
Zonder daar dus zelf iets voor te doen, stapte Frederiek de wereld van taboes binnen. Er volgde nog een voorstelling over angst, waar ook een behoorlijk taboe op rust. “Mensen die niet naar buiten durven, sociale angst, smetvrees. Ik was meteen nieuwsgierig. Ik vind het fijn om taboes bespreekbaar te maken. Het gaat niet alleen om het op tafel leggen van een taboe, maar ook om al die partijen in de zaal te krijgen, zoals een arts, psychiater, werkgever, broer, zus, ouder, dus alle stakeholders.”
Op het moment ligt de aandacht van Frederiek bij haar voorstelling over het mentale welzijn van studenten, al lange tijd een onderwerp dat veel aandacht krijgt, ook in de media. Tijdens de coronacrisis is dat alleen maar meer geworden, maar de problemen rondom het welzijn van studenten zijn er al veel langer. “Daar hebben we allemaal een rol in en als je dat niet ergens doorbreekt, blijft het in stand. Ik ben niet naïef en weet ook wel dat zo’n probleem niet met een voorstelling is opgelost. Maar het begint wel met een gesprek en ervoor zorgen dat je alle partijen aan tafel krijgt. Je hoeft het niet met elkaar eens te zijn, maar wel erkennen dat er een probleem is.”
“Wat ik kan doen, is een podium bieden en een concept ontwikkelen wat werkt”
Corona legt volgens Frederiek veel bloot. “Alles is opeens pijnlijk bloot zichtbaar. Onze hele maakbare maatschappij deugt niet. Ik vind het alleen maar goed dat het zichtbaar wordt. Nu begrijpt iedereen hoe het is om je eenzaam te voelen of depressieve gevoelens te hebben. Wil ik dit leven nog wel? Dit is de enige goede bijvangst geweest van de coronacrisis. Maar het mag nooit zo zijn dat we het nu weer gaan vergeten. Al voor corona was er die drang om te excelleren. Als we niet uitkijken gaan we gewoon weer door met die rat race. Wij zijn getuige van een generatie die zich niet op een gezonde manier kan ontwikkelen. Dat vind ik heel pijnlijk om te zien.”
Ze moet oppassen dat ze niet de kartrekker wordt van de studenten, want het is hun probleem. “Wat ik kan doen, is een podium bieden en een concept ontwikkelen wat werkt, waardoor er een gesprek gevoerd kan worden. En ja, dit probleem raakt mij, ik heb zelf studerende kinderen, maar die fladderen erdoorheen. Ik zie bij veel mensen, en kinderen van vrienden om mij heen, dat het wel hoger onderwijs moet zijn, op z’n minst. We zijn bezig met Cito-toetsen en hebben het over zonnetjes en maantjes op de lagere school. De focus ligt op niveau en niet op wie iemand is. Dat vind ik een kwalijke ontwikkeling.” Opleidingen moeten jonge mensen opleiden tot autonome kritische denkers. Dat is hun missie, maar daarvoor schiet het systeem te kort. Zowel opleidingen als studenten zijn daar niet blij mee. Er is geen tijd om je als mens te ontwikkelen. “We bevinden ons op een keerpunt, dit is het moment om hiervan te leren.”
Het verzoek om een voorstelling over de mentale gezondheid van jongeren te maken kwam in 2015 van de directeur van het voormalige Triodos Foundation. “Hij had mijn voorstelling Angst gezien. Hij belde me op over een rapport van een studenten huisarts die in paniek was omdat hij voorziet dat veel studenten onderuit zullen gaan. We krijgen ze niet zichtbaar en hij is bang dat ze onder een deken in hun bed blijven liggen. Het is een groot taboe om toe te geven dat je niet meer mee kan doen aan de rat race. Hij zei: kan je hier wat mee? Ik wist het meteen en dacht aan een paar jonge theatermakers.”
“Ik heb veel schrijnende verhalen gehoord”
Al snel kwam het idee voor een stichting, Time Out, die met Time Out café een rauwe en ongepolijste weerspiegeling van de realiteit waartoe studenten en jongeren zich nu moeten verhouden, weergeeft. “Voor corona ging het over prestatiedrang. Toen kwam corona en kreeg stress een ander gezicht. Het excelleren moet nog steeds, maar tijdens de coronacrisis gebeurde dit vanaf een zolderkamer en vanachter een computerscherm.” Door de coronamaatregelen moest de voorstelling naar online verhuizen, waardoor ze in gesprek kon blijven met de doelgroep. “Ik heb veel schrijnende verhalen gehoord.”
Er zijn al dertig producties geweest, live en online, en de volgende Time Out interactieve voorstelling over stress, prestatiedruk en studeren staat gepland tijdens Lowlands in augustus, net als alle andere producties in opdracht van. “We spelen drie keer in de ochtend om 11:00 uur.”
Ze hoopt dat ze nog met de zorg om tafel mag om het nog eens over de dood te hebben. “Dood is zo’n breed fenomeen. Spreken over de zorg in de laatste levensfase bij ouderen is makkelijker dan bij jonge mensen en kinderen. Dat is nog een veel groter taboe. We zouden de dood nu echt eens echt moeten gaan accepteren. Het is het enige wat we zeker weten in dit leven. We gaan allemaal dood.” Maar ook over een onderwerp als seksualiteit zou ze graag een concept willen ontwikkelen. “Daar ligt nog veel pijn en leed, bijvoorbeeld door verkeerde seksuele ervaringen in de jeugd. Dit kan een bepaalde overtuiging achterlaten, die niet prettig is en zelfs schadelijk kan zijn.”