In het begin van het jaar wordt er vaker gegoogeld op scheiden en in de maand januari scheiden een derde meer Nederlanders dan in de rest van het jaar. Harmke Bergenhenegouwen werkt sinds 2019 als senior-adviseur voor het Nederlands Jeugdinstituut en is een expert op het gebied van scheiden. De afgelopen jaren heeft ze de strijd tussen ouders zien toenemen. “Afspraken maken over de zorgverdeling is vaak ontoereikend. Er mag veel meer erkenning zijn voor de pijn en het verdriet bij ouders. Dat helpt veel meer in het doen laten zakken van de strijd.”
Voordat ze bij het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) kwam werken, werkte Harmke achttien jaar als gedragswetenschapper bij de jeugdbescherming in Utrecht. Daar had ze te maken met ouders en gezinnen die onder toezicht staan en gedwongen hulp krijgen. “Ik zag ongelofelijk veel kinderen die last hadden van complexe scheidingen en zag veel casuïstiek langskomen. Ik begon me af te vragen wat een scheiding doet met kinderen en heb veel geleerd over wat handig is om te doen, en wat niet.”
Te laat het gesprek over aangaan
Bij het NJi werd haar gevraagd om het thema scheiding op te pakken. Een scheiding wordt binnen de jeugdhulp vaak gezien als een ‘groot probleem’ en ‘heel erg’. Dat is soms ook zo, maar je kan veel doen om de situatie na scheiding te verlichten en te helpen een nieuwe balans te vinden in het gezin. De doelgroep die gaat scheiden wordt steeds groter. Het is een belangrijk onderwerp om het gesprek over te voeren. “Ik vind dat scheiden nog steeds als een soort taboeonderwerp wordt gezien, waar we vaak te laat het gesprek met elkaar over aangaan”.
En zo kreeg Harmke de portefeuille scheiden en agendeert zij bij professionals – en via hen ook ouders – het belang om in een vroeg stadium een scheiding bespreekbaar te maken en daar zo nodig hulp bij te vragen in plaats van daarmee te wachten tot er problemen zijn.
Haar jarenlange praktijkervaring met complexe scheidingen komt goed van pas, die ze in haar huidige werk combineert met wetenschappelijke kennis. “Ik werk bijvoorbeeld samen met de universiteit van Utrecht, met Inge van der Valk. Zij is bezig met het onderzoeken van kinderen van gescheiden ouders en hun ervaringen. Wat zijn effectieve interventies, wat werkt en wat is ook bewezen dat werkt? Het is fijn om te weten wat belangrijk is voor kinderen en wat je het beste kan doen om ouders te ondersteunen.”
Naast de heftigheid van de strijd tussen ouders heeft Harmke door haar jarenlange praktijkervaring gezien dat ouders steeds makkelijker naar de rechtbank gaan om te zorgen dat ze hun zin krijgen. “Hierdoor wordt de strijd nog heftiger.” Door het inzetten van juridische maatregelen hebben kinderen meer last van de scheiding. “Kinderen hebben last van ouders die ruzie maken. Professionals zijn geneigd om ook oplossingen te zoeken via de rechtspraak en zo hun best te doen om die strijd te stoppen. Dat werkt vaak niet. De aanpak mag veel meer individueel gericht zijn. Het protocol was voorheen dat je eerst met de ouders samen aan tafel gaat. Uit onderzoek is gebleken dat dit niet bij elke situatie de beste aanpak is. Dat is vervolgens uit de boeken geschrapt. Je hoeft niet tegelijk aan tafel. Je kan ook eerst moeder haar verhaal horen en haar erkenning geven in haar stuk en vervolgens met vader.”
“Als een stel gaat scheiden, zijn daar best veel professionals bij betrokken”
Dagelijks houdt Harmke zich bezig met actuele vragen van ouders, kinderen en professionals rondom scheiden. Ze begeleidt geen gezinnen, zoals in haar vorige baan, maar vanuit het NJi deelt ze beschikbare kennis die de verschillende doelgroepen kan helpen om een scheiding in het belang van de kinderen zo harmonieus mogelijk te laten verlopen. “Ik ben in hart en nieren nog steeds een hulpverlener, maar na achttien jaar had ik wel behoefte aan wat afstand.” De antwoorden die ze geeft zijn praktisch toepasbaar. Sinds corona weten niet alleen professionals, maar ook ouders en jongeren de weg naar het NJi te vinden. Zo komen veel ouders met vragen over de omgangsregeling in relatie tot corona(maatregelen). Bijvoorbeeld: mijn kind heeft corona, mag het dan naar de andere ouder in het weekend? Maar ze houdt zich ook bezig met vraagstukken over effectieve interventies die ingezet kunnen worden als het gaat om ouders die al langer in strijd liggen. “Als een stel gaat scheiden, zijn daar best veel professionals bij betrokken: huisarts, docenten, hulpverlening, advocaat, een gezinsvoogd als het misloopt. Ik vind het belangrijk dat al die verschillende professionals met elkaar praten en bedenken wat passend is voor het gezin. Hoe kan zo’n hulpverleningsketen goed samenwerken en het gezin begeleiden zodat het weer verder kan?”
Het is al jaren zo dat mensen vaker scheiden in januari dan gedurende de rest van het jaar. Dit heeft niet met corona te maken, alhoewel Harmke zich kan voorstellen dat door de coronacrisis de spanningen zijn toegenomen. “Een scheiding is nooit een beslissing die je zomaar neemt. Daar gaat veel aan vooraf. Soms stellen mensen het uit door even apart te gaan wonen of door in therapie te gaan. Als dan toch die beslissing eraan komt en het is december, dan denkt vrijwel iedereen: laten we het over de feestdagen heen tillen. Dan beginnen we in het nieuwe jaar met een nieuwe start. Het is ook zo dat tijdens de feestdagen er wat meer vrije tijd is wat ervoor zorgt dat de spanningen toenemen. En dat er daarna wordt gedacht: we hakken de knoop door. Ten slotte is voor sommige mensen januari een grijze grauwe maand. Het is een heftige tijd van het jaar voor relaties die op springen staan.”
“Net als je auto een APK krijgt, zou het ook heel gewoon moeten zijn dat je met iemand praat over je relatie”
Er is veel meer kennis over scheiding nodig bij ouders, aldus Harmke, en bij de mensen om hen heen, zoals andere ouders, leerkrachten, huisartsen. “Het gaat om kennis over wat je praktisch moet doen als je gaat scheiden en waar je naartoe kan gaan. Maar ook, wat zijn de gevolgen voor kinderen van een scheiding. Hoe praat je erover met kinderen en hoe kan je voorkomen dat ze langdurig stress ervaren? Dit zijn allemaal vaardigheden en kennis die het NJi wil verspreiden in Nederland. We moeten voorkomen dat mensen al twee jaar ruzie hebben en dan pas de hulpverlening inzetten. Hoe langer zo’n strijd duurt, hoe ingewikkelder het wordt. Dat moeten we voor zijn, en dat zie ik als mijn missie.”
Heeft Harmke veel geleerd over relaties? “Zeker, en ook over het feit dat we het daar helemaal niet zo vaak over hebben, alleen als het misgaat. Net als je auto een APK krijgt, zou het ook heel gewoon moeten zijn dat je met iemand praat over je relatie. Ik heb nu 25 jaar een relatie. Je moet soms even stil staan bij hoe het eigenlijk gaat en wat je nodig hebt om het zo te houden. Soms kijken wij elkaar aan en vragen we hoe het gaat met onze relatie. Dat is belangrijk, en ook hoe je elkaar kan helpen daarin. Hoe blijf je trouw aan jezelf en aan de ander, dat zijn twee verschillende opdrachten.”
“Laten we meer in relaties investeren om zo een scheiding te voorkomen”
Een ding is voor Harmke heel duidelijk: kinderen willen dat het goed gaat met hun ouders. Het is ingewikkeld voor ze als ouders ruzie hebben. Dan gaan ze hun best doen om ervoor te zorgen dat het stopt. “Ouders hebben daar soms onvoldoende zicht op en zien niet dat hun kind dit aan het doen is. Hierdoor komen kinderen onvoldoende aan hun eigen ontwikkeling toe. De gevolgen van een scheiding op de langere termijn kunnen groot zijn en daar mogen we ons wat meer bewust van zijn. Laten we meer in relaties investeren om zo een scheiding te voorkomen. En, als dat niet lukt, laten we er dan voor zorgen dat we een scheiding goed laten verlopen met zoveel mogelijk zorg voor alle betrokken partijen.”