Toen gynaecologe Marlies Bongers door De Arbeiderspers werd gevraagd een boek te schrijven over de baarmoeder, aarzelde ze geen moment. Natuurlijk wilde ze dat. Maar eenmaal begonnen merkte ze dat ze versterking nodig had van een ervaren schrijfster als Corien van Zweden, die in 2019 al het boek Borsten schreef. Het werd het snelste boek wat Corien tot nu toe schreef, vooral omdat Marlies een bevlogen verteller is met buitengewoon veel kennis over het ingenieuze peervormige orgaan: De baarmoeder.
En nu, op 19 april 2022 verschijnt Biografie van de Baarmoeder. Een boek ‘over baarmoeders in bedrijf en baarmoeders in ruste. Over zieke en gezonde baarmoeders, getransplanteerde baarmoeders en kunstbaarmoeders en de symbolische en emotionele waarde ervan.’
Waarom is dit boek zo belangrijk?
Marlies: “Ten eerste is er tot nu toe veel te weinig geschreven over deze speciale spier van het vrouwenlichaam. En aangezien ik er dag en nacht mee bezig ben en ik veel vrouwen ontmoet die er last van hebben, wil ik middels dit boek zoveel mogelijk vrouwen bereiken. Ik merk bijna dagelijks dat er nog veel te weinig kennis is bij vrouwen en sommige zorgprofessionals en dat er nog een groot taboe op rust.”
Er hangt volgens Marlies nog steeds veel schaamte rondom het onderwerp. Zelfs de doodnormale menstruatie is soms taboe. Hele jonge meisjes die niet naar de WC durven met een tampon openlijk in hun hand bijvoorbeeld. Ze schamen zich ervoor.
M: “Je krijgt als meisje toch al vroeg mee, ook van thuis, van moeders, tantes en vriendinnen dat het er allemaal bij hoort. Bloed, krampen, pijn in je buik. Het is nu eenmaal zo. Dan hou je dus maar stil wat je allemaal voelt. Maar sommige meiden hebben er echt heel veel last van!”
Corien: “Bovendien zitten er twee kanten aan de baarmoeder. Een positieve kant, die van zwangerschap, baren en nieuw leven. Daar zit geen taboe op en daar is veel aandacht voor. De baarmoeder wordt gezien als een belangrijk onderdeel van de identiteit van de vrouw, omdat daar de zwangerschap en menstruatie plaatsvindt. Maar er is ook een hele negatieve kant. Als het gaat over pijn, bloeden, kramp en andere kwalen. Dan is de baarmoeder als onderwerp ineens minder goed of zelfs niet bespreekbaar. Dat merk ik ook als ik op feestjes vertel waar ik momenteel aan werk. Veel mensen weten er nog te weinig van. Bevallingsverhalen wil iedereen prima horen maar als het over die andere verhalen gaat, gaan de luikjes al snel dicht.”
Marlies: “Ik denk vaak in de spreekkamer: Waarom komt iemand nu pas? Hoe lang moet je in hemelsnaam last hebben van iets? Meestal is er dan wel al eerder aan de bel getrokken maar worden de klachten afgedaan als ‘het hoort erbij.’ Huisartsen bedoelen het wellicht als iets geruststellends maar dat werkt voor vrouwen niet. Die denken dan vaak dat ze zeuren en dat het allemaal wel meevalt. Bovendien praten ze er met elkaar ook te weinig over en al zeker niet met hun werkgever. Zowel op schoolpleinen als op de werkvloer is het nog echt een taboe om over de werking, lusten en lasten van de baarmoeder te praten. Het blijft een weerbarstig onderwerp.”
Maar wanneer ben je eigenlijk te laat?
M:“ Relatief veel vrouwen krijgen met aandoeningen zoals vleesbomen, hevige menstruaties, endometriose, baarmoederhalskanker of buitenbaarmoederlijke zwangerschappen te maken. Toch ervaar ik heel vaak dat men niet weet wat normaal is en wat niet en dat vrouwen echt te lang wachten om naar de dokter te gaan. Als je last hebt van bloedarmoede is het zeer zeker verstandig om naar een dokter te gaan maar ook als je kwaliteit van leven door baarmoederklachten en bloedverlies gewoon niet goed meer is en je minder goed functioneert. Dat laatste is natuurlijk subjectief maar we kunnen het tegenwoordig ook goed meten. Zo zijn er vragenlijsten die we kunnen scoren en menstruatiecupjes die heel duidelijk meten hoeveel cc je aan bloed verliest.”
C: “Nog steeds worden vrouwen bijvoorbeeld ook overvallen door de overgang. Het blijkt toch een taboe waar te weinig over wordt gesproken. Zowel door vrouwen zelf als door zorgprofessionals waar vrouwen komen met klachten. Het patroon van klachten wordt vaak niet herkend als begin van de overgang.”
M: “Zeker als vrouwen wat vroeger in de overgang komen. De overgang kan zich aarzelend aandienen rond de 40-42 jaar Er is dan toch nog een gewone menstruatie maar subtiele hormonale veranderingen kunnen al een rol spelen. Voor vrouwen is het een verademing als ze weten dat wat hen vaak ‘overkomt’ gewoon de overgang is. Als ze kennis hebben van deze levensfase kunnen ze zelf stappen ondernemen en die hulp zoeken die zij nodig hebben.”
C: “Er is gewoon nog echt te weinig kennis. Opvliegers, vermoeidheid, neerslachtigheid en slapeloosheid worden bijvoorbeeld toegewezen aan een Burn Out maar dat kan helemaal de verkeerde diagnose zijn. Er worden misschien zelfs ten onrechte anti-depressiva voorgeschreven.”
De werking van het vrouwenlichaam, een taboe?
M: ‘Kennis en erkenning zijn zo belangrijk. Begrip en inzicht kunnen leiden tot acceptatie en het inpassen van wat je overkomt in je leven. Hoe kun je er rekening mee houden? Wat kun je er zelf aan doen? De medische wetenschap is tot nu toe toch nog voornamelijk gestoeld op een mannelijk beeld al komt daar in de maatschappij de laatste tijd wel verandering in. Een partij als Women.Inc doet haar best om de medische problemen van vrouwen meer voor het voetlicht te krijgen en de endometriose stichting is heel actief. Bijvoorbeeld met de campagne: Girls talk period. Praat met je vriendinnen waar je last van hebt. Er begint wel van alles te borrelen maar nog steeds niet genoeg. Toch is de baarmoeder nog steeds een relatief onbesproken onderwerp. Zeker op de werkvloer of het schoolplein.”
C: “Het taboe heeft hele oude wortels en zit diep in onze cultuur. We slepen een lange traditie van negatieve verhalen met ons mee. Het ambivalente beeld over de baarmoeder ontstond al in de oudheid. Op een Papyrus uit 1800 voor Christus werd de baarmoeder weliswaar beschreven als de moeder der mensen, wat natuurlijk prachtig is maar het maandelijks bloeden werd als onrein, vies en akelig gezien en als het afvoeren van afvalstoffen. Dat had het superieure mannenlichaam niet nodig. Van die oude connotaties zijn we nog steeds niet af en die tweedeling van mooi en lelijk in de verschillende rollen die de baarmoeder heeft, speelt nog steeds.
Neem nou de rol van de baarmoeder bij orgasme. Dat realiseren veel mensen zich niet. Het orgaan trekt dan een paar keer krachtig samen voordat het volledig ontspant. Die samentrekkingen vergroten het genot. Samentrekkingen van de baarmoeder worden echter veel vaker met pijn en ongemak geassocieerd maar ze kunnen dus ook plezier vergroten. Het geeft maar aan wat voor veelzijdig lichaamsdeel de baarmoeder is.”
Biografie van de baarmoeder kan op verschillende niveaus helpen om de baarmoeder te begrijpen. Van historische vertellingen, verrassende weetjes, anatomische kennis en tekeningen tot aan de maatschappelijke discussie en ervaringsverhalen over hevige menstruaties tot ongeplande zwangerschappen, leven zonder baarmoeder en miskramen.
M: “Hopelijk worden dit soort thema’s door ons boek een stuk beter bespreekbaar. Wat ik vooral wens is dat vrouwen herkenning en erkenning vinden in ons boek. En dat ze de baarmoeder als een mooi iets gaan beschouwen. Dan hebben we veel bereikt.”
Biografie van de baarmoeder (De Arbeiderspers, €22,50) is vanaf 19 april 2022 te bestellen.