Julika Marijn: "Ik denk dat Etty's woorden juist nu heel troostrijk kunnen zijn"

Het interview met actrice en presentatrice Julika Marijn vond precies op de dag plaats dat Nederland in de coronacrisis belandde. Tijdens het gesprek moest Julika ophangen, omdat ze berichtjes kreeg dat haar geplande try-outs van haar solo voorstelling Etty Hillesum, dat onverwoestbare in Mij, een anderhalf durende monoloog, niet door konden gaan. Inmiddels is haar première op 5 april en de tournee daarna ook afgelast. “Het is verbijsterend hoe deze voorstelling past in deze corona tijd waarin we nu zitten.”

Dit jaar vieren we 75 jaar bevrijding, en dat was ook de reden voor het interview met Julika. Deze viering staat nu in een geheel ander daglicht, omdat we zelf minder bewegingsvrij zijn, en met name de mensen die de oorlog nog hebben meegemaakt. Voor Julika was 75 jaar vrijheid de reden om een tweede voorstelling over Etty Hillesum te maken. Haar stem mag dit jaar niet ontbreken, aldus Julika. “Ik vraag me regelmatig af: waar gaat dit nou heen met de wereld? Misschien heeft iedereen dat wel, dat unheimische gevoel. Twintig jaar geleden heb ik voor het eerst een voorstelling over Etty gemaakt en in die jaren is de wereld behoorlijk veranderd.”

De Nederlands-Joodse Esther, of Etty, Hillesum (1914) begon op 9 maart 1941 met het schrijven van een dagboek, op aanraden van handlezer en therapeut Julius Spier. Ruim twee jaar later kwam ze om het leven in Auschwitz. Pas 38 jaar na haar dood werd haar dagboek gepubliceerd, dat een intiem en persoonlijk beeld geeft van haar persoonlijke ontwikkeling en kijk op het leven. “Haar boodschap is actueler dan ooit, namelijk compassie. Volgens haar gaat het erom dat we de liefde op aarde mogen vergroten en dat iedere atoom van haat deze wereld onherbergzamer maakt, dan zij al is. Deze aarde kan alleen wat bewoonbaarder worden door de liefde. Etty kon altijd het grotere geheel blijven zien en wist: we zijn groter dan we denken.”

Twintig jaar geleden las ze voor het eerst een boek van Etty, dat ze van haar oma cadeau had gekregen. “Ik had meteen het gevoel dat ik er een vriendin bij had. Je mag zo dicht bij haar komen. Wat ze schrijft in haar dagboeken, wordt steeds lichter, terwijl het om haar heen steeds donkerder wordt. Wat als je echt beproeft wordt, zoals zij? Haar kennis is waardevol, als je het leeft. En dat deed zij volop. Ze wordt geëerd om hoe ze in het leven stond en dat is ook bijzonder, terwijl ze geen heilige was. Ze kon zo goed uitzoomen, de schoonheid van het leven blijven zien en in verbinding blijven met mensen. Dat vind ik zo prachtig en voor mij is dat ook het antwoord op hoe zo vol mogelijk te leven”

In 2003 is Julika met haar eerste voorstelling over Etty in première gegaan. Die voorstelling ging veel meer over de verliefdheid van Etty op Julius Spier en haar eigen ontwikkeling. De voorstelling die ze nu gemaakt heeft, gaat meer over de wereld waarin we nu leven. “Dat is ook mijn eigen vraag: wie wil je zijn in deze tijd en kies je voor angst of liefde? Dat leeft Etty ons voor. Als ik nu die teksten van haar lees, over dat ze niet meer naar restaurants of theaters mocht en op een gegeven moment niet meer naar buiten. Dat is op dit moment best actueel.” Dat is wel wat de wereld nu nodig heeft. We mogen de voorraden met liefde in de wereld vergroten. Dat is voor mij de kern.”

Etty’s liefde voor Julius Spier werd niet beantwoord, waardoor Etty zich niet in haar verliefdheid kon verliezen. Ze werd als het ware teruggeworpen op zichzelf. Dat proces en de oorlog hebben ervoor gezorgd dat ze heel stevig in haarzelf kwam te staan, aldus Julika. “Daar gaat het over: wat is je eigen fundament en ben je trouw aan je eigen waarden? Leef je echt vanuit jezelf en kan je die kracht in jezelf vinden? Ze had zoveel liefde en compassie in zo’n donkere tijd. Dat is wel wat de wereld nu nodig heeft. We mogen de voorraden met liefde in de wereld vergroten. Dat is voor mij de kern."

In de voorstelling neemt Julika de toeschouwers mee over waar we momenteel voor staan en waar we mee te dealen hebben. Tegelijkertijd gaat het ook over hoe het beter gaat met de wereld en dat we welvarender zijn dan ooit. “Er is veel wat goed gaat, maar we zijn ook ongelofelijk vast gelopen in het kapitalisme. We weten allemaal: dit kan zo niet langer doorgaan. We staan op een kruispunt. Toen ik het script schreef, wist ik nog niets van de coronacrisis. Ik denk dat Etty’s woorden juist nu heel troostrijk kunnen zijn.”

"Het is een treurig stukje mensengeschiedenis, de Tweede Wereldoorlog’’ zegt Etty. Ze sluit haar ogen niet voor al het lelijks dat er gebeurt, maar ze weet ook dat het haar keuze is met welk perspectief ze naar de wereld en de mensen kijkt. We zijn maar holle vaten waar de wereldgeschiedenis doorheen stroomt, aldus in de woorden van Etty. “Neem nu de coronacrisis. Het is op micro niveau heel erg wat er gebeurt, maar op macro niveau weten we niet wat dit ons gaat brengen. Dat weten we gewoon niet. We mogen het grotere plaatje blijven zien en dankbaar zijn voor wat we hebben.”

Na 75 jaar vindt Julia het nog steeds verbazingwekkend dat het zo ver heeft kunnen komen. “Hoe heeft die oorlog zo massaal kunnen plaatsvinden? Dat is toch niet te geloven. En toch is er ook zoveel moois waar we met elkaar een verantwoordelijkheid voor hebben. Die 75 jaar vrijheid en onze democratie, die mogen we koesteren. We zijn het vanzelfsprekend gaan vinden, maar dat is het niet. Nemen we die verantwoordelijkheid? Ik denk dat we in een ongelofelijke luxe leven, waarin we veel als vanzelfsprekend nemen. Het is niet niks wat er nu gebeurt. Misschien dat we weer wat meer de simpele dingen mogen waarderen. Even pas op de plaats. Misschien is het wel even goed dat we tot stilstand komen met elkaar, want alles racet maar door.”