"Het is een andere tak van opvoeden waar ouders momenteel mee te maken hebben"
11 nov 2021, 8:18 • Lifestyle
Pexels
In 2020 gebruikten 1,7 miljoen Nederlanders TikTok, een toename van 149 procent vergeleken met het jaar ervoor. Met name kinderen in de leeftijd van 6 tot 14 jaar zijn veel te vinden op het platform, terwijl TikTok officieel vanaf 13 jaar gebruikt mag worden. Verbieden lijkt onmogelijk. Maar hoe zorg je ervoor dat je kind op een veilige manier tiktokt? Een interview met Jacqueline Kleijer, werkzaam als media pedagoog bij Bureau Jeugd & Media en mediamoeder Lien van der Kooi.
Jacqueline haar expertise ligt bij online identiteit, beïnvloeding en seksualiteit. Ze geeft gastlessen, verzorgt ouderavonden en geeft lezingen aan zowel professionals, ouders als kinderen. Ze was lange tijd werkzaam in de jeugdhulpverlening, maar toen ze zag dat beïnvloeding verschoof van offline naar online, is ze zich gaan specialiseren. “Vroeger stonden loverboys voor de school, maar dat is niet meer nodig. Dat gebeurt nu online. De technieken veranderen daardoor ook heel erg. We leven in een ander tijdperk en voor alle doelgroepen is er veel veranderd. Kinderdagverblijven moeten omgaan met schermtijden voor kinderen van nul tot vier jaar, op de kleuter- en basisschool heb je te maken met cyber pesten, TikTok en gamen. Op de middelbare school komt de identiteit ontwikkeling bij jongeren op gang en spelen de hormonen op. Binnen een nano seconde staat deze leeftijdsgroep in contact met hun peers en andere mensen. Daar gebeurt veel. En dan worden ze ook nog achttien. Ouders zijn hier niet op voorbereid. Alles is anders.”
Rechtszaak tegen het platform
Dit interview gaat over TikTok, dat de laatste tijd veel in het nieuws is geweest. Zo is daar de rechtszaak tegen het platform, omdat Stichting Massaschade & Consument vindt dat de app op onrechtmatige wijze gebruikersgegevens verzamelt en doorverkoopt. Eerder maakten de Consumentenbond en Stichting Take Back Your Privacy (TBYP) al bekend een rechtszaak tegen het platform aan te spannen. Wat veel mensen niet weten, is dat de officiële leeftijd om een TikTok account aan te maken dertien jaar is. “Dat doet TikTok, zodat ze geen verantwoording hoeft af te leggen als er iets gebeurt.” Ze staan volgens haar wel onder grote druk. “Als enige platform heeft TikTok een aanpassing gedaan in de instellingen. Tot 16 jaar is een account gesloten. Tot nu toe stond het standaard op openbaar.”
Op de basisschool zit vrijwel iedereen op TikTok, aldus Jacqueline. Dit kan omdat ze over hun leeftijd liegen. “Kinderen zeggen dat ze 35 zijn en kunnen er zo op. Ze zien dingen waar ze nog niet aan toe zijn. Dat kan TikTok niet controleren, dus als ouder ben je verantwoordelijk voor wat je kind ziet of wat het erop zet. Dit is wel een dingetje, want niet alle ouders weten precies wat hun kinderen zien of doen en wat voor invloed dat heeft. Als ouder moet je echt aan de bak om te weten wat je kind ziet en waar die door beïnvloed wordt. Kinderen hebben in tegenstelling tot vroeger de tv in hun zak zitten en kunnen hun eigen programma’s kijken.”
"Je moet dingen checken, zoals wat voor spelletjes ze doen en waar ze naar kijken"
Is dat besef van die verantwoordelijkheid er voldoende? “Dat verschilt per ouders, ieder gezin is anders, en ook alle ouders zijn anders. Er zijn veel verschillende manieren van opvoeden. Maar ik denk dat over het algemeen ouders niet precies weten wat hun kinderen zien. Daarom is het belangrijk dat je het erover hebt. Als je kind op de basisschool zit, is het belangrijk dat je mee kijkt en dat je kind dit ook weet. Je moet dingen checken, zoals wat voor spelletjes ze doen en waar ze naar kijken. Er zijn games die voor achttien plus zijn, die door basisschoolkinderen worden gespeeld. Soms weten ouders dat niet. Op de basisschool zouden kinderen al een training moeten krijgen. Je kan je kind ook niet zonder verkeersles in het verkeer laten.”
Wat zien ze allemaal?
Als moeder heeft Lien het idee dat alles van de bovenste plank (porno) en van het horror-schap achter in de videotheek regelrecht onder andere via TikTok aankomt bij je kind. Filters zijn volgens haar niet altijd toereikend en het verbieden van content ook niet. “Dit maakt het juist ook spannend, omdat ze het linksom of rechtsom wel bij een vriendje of vriendinnetje zien. Er knaagt dus dikwijls bij mij het gevoel: wat zien ze allemaal, wat speelt er zich af in hun koppie? En ook: moeten ze niet meer naar buiten toe en bewegen als het om de schermtijd gaat? Ik probeer mijn kinderen (12 en 15 jaar) zo goed mogelijk te begeleiden en moet het hebben van het uitleggen dat balans belangrijk is en het in gesprek blijven om te weten wat er speelt.”
Als Jacqueline in de klas vraagt of kinderen weleens geschrokken zijn door iets wat ze online hebben gezien, komen de verhalen. “Ik schrik soms van wat ze zien. Dan vraag ik of ze het er weleens over hebben gehad en dan is het antwoord nee. Hoezo niet, vraag ik dan. Het is me nooit gevraagd, krijg ik dan als antwoord. En het zijn soms best heftige dingen die ze zien, zoals porno, maar ook geweld en dierenmishandeling. Alle shit die op het internet staat, staat ook op TikTok. Het zou normaal moeten zijn om erover te praten. Wat heb je gezien, wat was er leuk, wat niet, en dan uiteraard zonder oordeel, zodat ze durven te vertellen. Praat met ze over seksualiteit, voordat internet het doet.”
Kinderen zien dingen die ze niet moeten zien
Het is een andere tak van opvoeden waar ouders momenteel mee te maken hebben. Kinderen zien dingen die ze nog niet moeten zien, en dan heb je ook nog het stukje privacy. “Als je op TikTok gaat en je maakt een account aan, of dat niet eens en je kijkt gewoon, verzamelt het platform alle data. Daar is nu die rechtszaak over. Er is zoveel dat TikTok doet dat niet oké is en dat tegen de internationale regels ingaat. Hierdoor worden kinderen aan van alles blootgesteld.”
Nederland heeft volgens Jacqueline een hele gekke relatie met privacy. We hebben alle gordijnen open in ons land, maar privacy staat niet hoog op de agenda. “Maar het is wel iets heel akeligs. Als iemand een filmpje maakt op TikTok en zichzelf niet beschermt, staat het openbaar. Dan kunnen de gevolgen groot zijn. Maar ook als je jezelf wel beschermt en je zet je account op privé, worden nog steeds al je gegevens verzameld. Waar klik je door, waar kijk je lang naar. Voordat een kind volwassen is, is er al een heel patroon waar te nemen en is er bekend wie het kind is en hoe je die kan beïnvloeden. Dat is heftig.”
“Als je kind bent, moet je leren hoe je met tijd omgaat"
In slechts één minuut kunnen kinderen zoveel informatie tot zich krijgen, dat het lastig is om dat allemaal te verwerken. Voor ze het weten, en dat hebben volwassenen ook, zijn ze 1 à 2 aan het scrollen, zonder zich hier bewust van te zijn. “En soms is het opeens vier uur later en merk je dat je honger hebt. Dat komt door de algoritmen, je wordt de hele tijd gevoed, omdat ze weten wat je leuk vindt. Ze houden dat allemaal bij. Bizar.” Als Jacqueline op scholen vraagt hoeveel uur per dag kinderen online zijn, is het antwoord 2 à 3 uur. “Als je kind bent, moet je leren hoe je met tijd omgaat en hoe je je moet concentreren. Met alle afleiding en de overload
aan informatie die er is, dat kunnen kinderen niet in hun eentje. Daar heb je je ouders voor nodig. Los van alle gevaren nog.”
Tips voor basisschool ouders
Media opvoeding bestaat volgens Jacqueline uit afspraken maken. Aan basisschool ouders geeft zij de volgende tips mee:
- Zorg ervoor dat je kind rust krijgt
- Volg je kind en kijk mee
- Stel regels: je bent niet een vriend van je kind, je bent de ouder
- Geen telefoon mee naar boven
- Zorg dat een kind weet dat de instellingen veilig zijn ingesteld. Je gaat nu online, je moet hier en hier opletten
- Ga met je kind in gesprek over zijn of haar welbevinden. Vraag hoe het gaat
- Probeer geen oordeel te hebben als je kind ergens in verzeild raakt
- Kijk samen naar filmpjes
- Plan Quality time in zonder apparaten, 10 minuten per dag.
Als een kind dit leert op de basisschool, is het makkelijker om vol te houden op de middelbare school. Regels terugdraaien is bijna niet te doen. En praat met andere ouders. We zitten in een groepsproces met elkaar. It takes a village to raise a child . Je kan het niet in je eentje, je moet onderling met elkaar afspraken maken. Op het moment dat je “nee” kan zeggen tegen je kind, ben je een voorbeeld voor je kind. Het voorleven is belangrijk in de opvoeding. Zorg dat jouw kind jou ziet zonder dat schermpje. Er is zoveel beïnvloeding aan de gang momenteel. Soms moet je als gezin weer even terug naar de basis. Wie zijn we met elkaar?”
Mediaopvoeding en mediawijsheid
Een vraag die Lien vaak aan de keukentafel stelt is: heb je nog iets leuks meegemaakt op internet/TikTok/Snapchat/Insta of in de app-groep? “Of soms begin ik zelf met een ’nieuwtje’ of deel ik deze in onze gezin-appgroep om het mediagesprek aan te zwengelen. Al pratende, komen er soms ook verhalen los over negatieve ervaringen. Zo weet je als ouder wat er speelt en kun je daar wat mee. Er is veel te vinden op internet over mediaopvoeding en mediawijsheid. Ook voor ernstiger incidenten zijn er hulp-websites en mediacoaches of mediapedagogen om te raadplegen. En ook belangrijk: mede-ouders!”
Uit eigen ervaring weet ze hoe belangrijk het is om de beeldschermtijd in balans te houden. Hoe Lien dat doet? “We hebben een centraal verzamelpunt in huis waar we alle mobieltjes verzamelen, en opladen, als het beeldscherm-pauze of bedtijd is. Daarnaast gebruiken we de telefoon niet tijdens het eten, en ook niet op tafel of als we uiteten gaan. Dit is soms best een strijd maar zeer de moeite waard want dan komen de gesprekken en de verbinding met je kind.”
Nog wat tips die Lien zelf heeft toegepast toen haar kinderen wat jonger waren:
- Bij het installeren van een nieuwe app: doe dit samen en ga vervolgens direct naar de privacy-instellingen en locatievoorziening.
- Laat je kind vervolgens aan jou de app uitleggen. Dat weten zij vaak veel eerder en beter dan wij ouders en hierdoor voelen ze zich gezien.
- Haar ervaring met het verbieden van apps, films en games is dat het op de korte termijn misschien even werkt, maar op de lange termijn vinden ze een weg buiten jou om: ze maken gewoon een tweede of derde account aan waar jij geen weet van hebt.
- Laat je afkeuring over bepaalde content/apps/films/‘pranks’/challenges duidelijk blijken op een respectvolle manier (zonder oordeel) en leg uit waarom.
- Laat je kinderen weten dat ze altijd bij je terecht kunnen.
